مقدمهÇí بر پیشینه تاریخی باغ ایرانی
انسان کاشف طبیعت و عامل برقراری تداوم و پایداری بقاء و عاملی در تجلی امکانات و استعدادهای نهانی طبیعت شناخته شده و اوست که با تصور در طبیعت، رزاهای نهانی خود را آشکار ساخته و گهÇå از چهره به ظاهر خصمانه و شرارت آلودش، زیبایی، صفا و صمیمت میÊÇæÏ. در این فلسفه روابط انسان و طبیعت به صورت یکپارچه مشاهده میÔæÏ و انسان نه جزئی جداÔÏäí از طبیعت و نه حاکم مافوق آن است. شعر و ادب هنرهای تزئینی ایران خواه از زمان هخامنشیان و خواه از زمان سامانیان و دورة اسلامی، همیشه سرشار از احترام و علاقه به طبیعت است.
طبیعت کلیت و مظهر تجلی وجود است، مقام خاص و مقدسی دارد و در آن همه چیز در حالت نظم و تعادل قرار دارد. در باغ ـ این طبیعت از پیش اندیشیده ـÇÈØå انسان و طبیعت در نهایت هماهنگی است. باغ به کمک اشکال منظم هندسی، رابطه میان طبیعت و دنیای درونی تصور میÔæÏ. باغ مفهوم عرفانی و مذهبی طبیعت و نظم جهانی را منعکس و مفاهیم فضاها را مطرح میßäÏ.
در باغ، خواه طبیعی و خواه ساخته دست انسان، آدمی با محیط اطراف خود در صلح و صفا بود. در باغ، انسان و طبیعت در همسویی کامل بودند. زمین وحشی و عقیم. در باغ به کمال مقدر خویش دست می یافت. قرآن کریم در آیهåÇí متعددی، خوشیåÇí بهشت را توصیف میßäÏ. شادی و لذت عمیق کسانی را که به خدای خویش ایمان آوردند و سرانجام آرامش، برکت و آسایش یافتند و برای همیشه در باغåÇíí جای گرفتند که آب از زیر آنها جاری است؟ در سایهåÇí خنک و برای همیشه، آراسته به چشمهåÇí سرشار.
باغ، ایرانی نه تنها جای امن و آرام که در عین حال جایی است برای تفکر آرام یا مذاکرات فلسفی. جایی است برای تأمل و تحقیق، جایی که روح خسته آدمی میÊæÇäÏ تازه شود و آرامش یابد و منظرهåÇí تازه بر او مکشوف گردد. آرمان باغ بسیار نیرومند و با دوام بود. هر شهر و هر قصری باغåÇíí داشت که بسیاری از آنها عمومی بودند. همه آنها برای مراسم نوروز باز بودند. کلاریخو توصیف میßäÏ که جادهåÇí زیبا دارای محوطهåÇí باز بودند به صورت چهارراهåÇí بزرگی که در میان آنها، آبäÇíí برای نوشیدن آب وجود داشت و میدان مرکزی یک پارک بزرگ بود، گرداگرد آن درختان تبریزی بلند با آلاچیق پوشیده از یاسمن و گلÓÎ.
بیÔß آرمان باغ در همه هنرها به طور کامل نفوذ کرده به فرشåÇí بزرگ، همه آفرینشåÇí شاعرانه و مجسمßääÏå گل و گیاه کامل بهشت است. نیلوفر آبی در سراسر اعصار و در تمامی آسیا یک نماد مقدس آسمانی بود. آرایش معماری در سراسر اعصار منحصر به گل و گیاه بوده و میÈÇÔÏ.
باغ ایرانی بیشتر حاکی از نیازهای روحی و کمتر متناسب با نیزهای آب قابل سنجش است. از زمانåÇí قدیم بخش اساسی از زندگی ایران و معماری آن بوده و در موجودیت آتشکدهåÇí بزرگ و تقویت نمادین آنها، سهم داشته است. از زمان سومریان، باغ، معبد و قصر سلطنتی را احاطه میکرد. بیÔß باغ در چنین اقلیم خشکی همه چیز از آسایش و زیبایی داشت تا عرضه کند. ولی هنگامیکه مبارزه به خاطر زنده ماندن بیش از لذت شخصی اهمیت داشت. این یک موضوع فرعی بود. از آنجا که همه چیز را از مشیت خداوند میÏÇäÓÊäÏ.
دعا ضرورت داشت. تصور میÔÏ مطمئنÊíä راه جلب توجه جادوی است: ایجاد فضایی هرچه شبیهÊ به آنچه مورد نیاز است و تشویق به تقلید از آن ـ در مقیاس بسیار وسیعتر. به عنوان مثال، ایجاد باغی در کنار یک معبر یا کاخ ممکن است قادر مطلق را به تکمیل تلاش کوچک انسان در راه آبادانی زمین تشویق کند.
زندگی در ایران به آب وابسته و در واقع آب عامل اصلی زندگی است. ایرانیان به منظور بهرهíí نسبی از منابع آب، با قدرت تخیل و ابداع، چاره اندیشی کرده بودند و کاریزهایی عمیق که از ٨٠ الی ١٦٠ کیلومتر طول داشتند. حفر میäæÏäÏ. حتی در ٣٥٠٠ سال پیش از میلاد، آرایش سفال پیش از تاریخ، علاقه شدید به آب و حاصلخیزی را نشان میÏåÏ. این نقش های کهن، همه عناصر آن را به صورت واقعی یا نمادی، ثبت کردهÇäÏ : کوه، ابر، برکه، جنگل، پرندگان آبی و درختان که هدف عمده از آنها دریافت پاسخ مساعد از قدرتåÇí آسمانی بود. در سفال سامرا، طرح نمونهæÇ باغ دیده شده است؛ به صورت دو نهر متقاطع با پرندگان و درختان در هر یک از چهارگوشه. در مفرغåÇí لرستان (حدود ١٠٠٠ قبل از میلاد) . باز درخت را همراه با آب روان ترسیم کردهÇäÏ که مطلوبترین منظره در یک سرزمین خشک است. پس از آب، درختان مهمترین نقش را در شکلíí باغ ایرانی دارند. ایرانیان قدیم معتقد به فرشته مقدسی بودند به نام (اوروزا) که صدمه زدن به گل و گیاه، موجب ناراحتی و خشم او میÔÏ.
کوروش کبیر در سارد، باغ بزرگی ساخته و به دست خود در آن درخت کاشته شد. گزنفون yenophon در کتاب خود به نام (اومیگوس) نقل کرده است که کوروش شخصاًُ لیزاندر را به تماشای باغ خود در سارد برده است که: لیزاندر از مشاهدة زیبایی درختåÇ¡ نظم و دقت فواصل آنها و مستقیم بودن ردیفåÇ و زاویهåÇ و روایح معطر و متعددی که هنگام گردش به مشام آن دو می رسیده، تحسین و تمجید میßäÏ.
باغåÇí هخامنشی دارای طرحåÇí مستطیل دقیق با خیابانåÇ و درختان متقاطع بود. سنگ نگارهåÇí به جا مانده از دوران هخامنشی با درختان راست قامت، به خوبی اهمیت باغ در میان ایرانیان و نیز نظم هندسی موجود در باغåÇí ایرانی را نشان میÏåäÏ.
باغ در عصر شاهنشاهی ساسانیان نیز بر پایه اصول گذشته شکل میíÏ: ترکیب هندسی منظم، میان اسة اصلی، خیابانåÇí عمود برهم و کرتåÇí راست گوشه، باغåÇ بسیار وسیع بودند و با دقت طراحی و مراقبت میÔÏäÏ: گاه نزدیک به ٢٥ کیلومتر مربع مساحت داشتند. باغی که توسط خسروپرویز پس از هفت سال کار ایجاد شد، اصلاحی جسورانه و زیبا در محیط بود.
در دوران اسلامی، باغåÇí انبوهی کاخ را احاطه میßÏ و از لحاظ معماری به صورت بخشی از آن در نظرگرفته میÔÏ¡ به صورتی که باغ تمامی جوانب اصلی بنا را به صورت قرینه فرا میÝÊ. سراسر محوطه به قطعات مستطیلی تقسیم میÔÏ که از میان آنها جویåÇí کوچکی میÔÊ . این ÈÇÛåÇ به پیروی از پیشینیان ایرانی ساخته میÔÏäÏ. از همان سدهåÇí نخستین هجری، باغÓÇí به شیوة ایرانی به فراسوی مرزها میæÏ و به مرور زمان گسترة خود را وسیعÊ میßäÏ. باغåÇí زیبای آندلسی (الحمرا) و باغåÇí باربری کشمیر نمونهåÇíí از باغåÇíí هستند که تحت تأثیر باغÓÇí ایرانی شکل گرفتند. شیوة باغÓÇí در کشورهای شرقی از باغÓÇí ایران الهام گرفته است.
بابرشاه از شاهان مغولی حاکم بر هند شیوة باغÇíí ایرانی را به سرزمین هند برد و باغåÇíí در آگرا واقع در شمال هند احداث کرد که معدودی از آنها تا به امروز موجود است و سپس جهانگیر یکی از جانشینان وی چندین باغ در منطقه کشمیر ایجاد نمود.
در کتاب تاریخ تمدن ـ عصر ایمان ـ ویل دورانت آمده که باغ به سبک ایرانی مورد تقلید سایر ملل نیز قرار گرفت و هم در بین اعراب و مسلمین و هم در هندوستان رواج یافته است و در قرون وسطی موجب الهام اروپائیان گردیده است. در اروپای قرون وسطایی که در شهرها به باغ عمومی و فضای سبز مفهومی نداشت، بیشتر شهرهای ایران در محاصرة باغåÇí سرسبز و انبوه که پناهگاهی برای آسایش ساکنان آنها بوده است و از نظر زیبایی، طراوت و داشتن باغåÇí بزرگ و بیÔÇ در دنیای آنروز به خود میÈÇáíÏåÇäÏ.
باغ ایرانی، نقش زیبا و دل انگیز و رازآمیزی از جهان نگری ایرانی است. باغ در فرهنگ کهن ومعنوی ما، تجلیگاه یکی از دلنشین ترین و چشم اندازهای پیوستگی و ارتباط بین انسان و طبیعت است. ارتباطی که از منظر و دیدگاه عارفانه نگرش ایرانیان به جهان هستی مایه می گیرد. بنابر این باغ ایرانی بخشی از هویت فرهنگی ایران زمین است.
باغ ایرانی حاصل شعور و ذوق آفرینی آرمانی مردمی است که با شعور مکاشفه در پی وحدت
درون و برون هستند. پس باغ تظاهر عالی ترین مرتبه تعالی و یگانگی حس و حال درونی و بیرونی ماست و نماد شادی و طراوت روح و جان ما محسوب می شود. باغ در تفکرات ایرانی می تواند تمثیل قطعه ای از بهشت، باغ بهشت ، باشد. بهشتی که از اسطوره های کهن دینی و ادیان آسمانی متولد شده است.
ایجاد مکان و فضای بهشت گونه در باغ سازی نخستین انگیزه ایرانیان در طراحی پردیس ها
محسوب می شود، فضایی که با گل و گیاه و درخت و سبزه و آب سرشار از شادابی و احساس زندگی و زنده بودن است. باغ در ادبیات عرفانی و کلاسیک ایران نیز جایگاه و منزلتی رویایی و آسمانی داشته و تمثیل مکانی فرح بخش و روح بخش و پر طراوت برای زیستن آدمی است و سرانجام باغ ایرانی مکانی بی انتهاست برای اندیشیدن و مکاشفه.
مینیاتور ایرانی عالم خیال ناب است. جادوی جاودانه نقش و رنگ است. افسون قلم است بر
پرنیان کاغذ. دریچه ای است گشوده به باغ های بی انتهای خیال. مکاشفه حس و حال
هنرمند است برای درک و شهود معنویت ناپیدا و رازآمیز جهان هستی. و سرانجام مینیاتور
ایرانی ذات اندیشه های پاک و عارفانه انسانی است که توانسته است بینش معنوی و اشراق
اندیشه را به نمایش در آورد. پس مینیاتور یعنی انعکاس شگفت انگیز و سکرآور عوالم (لاهوتی
و ناسوتی) بر صفحه ای کوچک و کمترین فضای ممکن.
اما جایگاه و نقش باغ در ترکیب مینیاتورهای ایرانی به مثابه اصلی ترین عنصر بصری در
ساختار و کلیت این هنر می تواند مورد ارزیابی قرار گیرد. در نگاه نخستین به یک مینیاتور با طبیعت دلنشینی روبه رو هستیم که هنرمند با شیوه ای نمادین از اجزایی همچون کوه و صخره، ابر و آسمان، درخت و درختچه(سرو - چنار)، بوته ها و شکوفه های الوان با ظرافت و زیبایی تمام، ترسیم کرده است تا محیطی شاداب و لطیف وشاعرانه را برای بیننده فراهم سازد. برای نمایش طبیعتی چنین زیبا و رؤیایی ، نگارگران ما از حداکثر خلاقیت و مهارت خود بهره می گیرندتا با استقرار صحیح و اصولی این عناصر، باغی بهشت گونه بیافرینند در خور ادراک معنوی.
سابقه چنین تفکری (ایجاد عالم ملکوتی) از زمانهای کهن همراه اسطوره ها و ادیان
آسمانی وارد تفکر فلسفی ما شده و بخشی از فرهنگ هنری ما را شکل داده است. این سنت و
اعتقاد دینی در طی تاریخ به یک نظام قابل قبول در باغ سازی و باغ آرایی نگارگری تبدیل شده است. از سوی دیگر گل و گیاه و طبیعت به عنوان عناصر اساسی و تزیینی اجتناب ناپذیر همواره در هنر مینیاتور موقعیت خود را حفظ کرده اند.
در نگاه دوم می بینیم که باغ در مینیاتور ایرانی تأکیدی است بر ستایش طبیعت زیبا (گل
و گیاه و طبیعت) در فضاهای کوچک مینیاتوری با در نظر گرفتن باورها و اسطوره ها و تفکرات دینی و معنوی در واقع تمثیل بهشت است. این باغ زمانی در قالی های ایرانی نمایان می شود و زمانی دیگر در نقوش اسلیمی و ختایی و گل های شاه عباسی کاشی ها، و گاه در گچبریهایی که با نظم خاص چیده شده اند. به هر تقدیر کشف زیباشناسی مینیاتور قبل از هر عنصر تعیین کننده به شکوه ((باغ)) باز می گردد. و نهایتاً به نوعی همگامی با طبیعت و مضمون و محتوای ادبی و شاعرانه کمک می کند.
وجود طیف های رنگی و استفاده از رنگ های شاد و متضاد در آفرینش چنین فضایی حاصل ذوق و مهارت خوب هنرمندان است. صحنه پردازی بسیار رؤیایی و دل انگیز در کل فضای مینیاتور بدون دخالت نماها و منظرهای علمی به گونه ای معنویت هنر ایرانی ختم می شود.
نکته قابل توجه در ترسیم باغ این است که هر چند که طبیعت در مینیاتور ایرانی تقلید صرف نیست و هنرمند می کوشد تا برداشتی متفاوت از عناصر طبیعی را در نقاشی خود متجلی سازد اما دریافت بیننده از این باغ و فضا به برداشتی کاملاً طبیعی و تاثیرگذار است. همان نشاطی که از دیدن باغ طبیعی به ما دست می دهد دیدن باغ مینیاتور برای بیننده پدید می آورد.
در این جا دیگر باغ درمینیاتور مظهر زندگی و جاودانگی است و زیستن بی حضور باغ حیاتی بی معنی است . یعنی حذف طبیعت از حیات . طبیعتی که سرشار از روح معنویت و صفاست. پس باغ پیوند میان سرشت طبیعی و معنوی ایرانیان با جهان محسوس و مادی است. هنرمندان ایرانی با زیبایی تمام توانسته اند این پیوند و ارتباط میان دل و درون و جهان بیرونی را برقرار سازند.
کلام آخر این که باغ ایرانی ((باغ آرزوهاست))، نمایش نمادین و تمثیلی یک مکان رازآمیز برداشتی ماهرانه از طبیعت خدا برای آفریدن طبیعتی دیگر برای خلق خدا.
نمایش و توصیف باغ در یک مینیاتور
مینیاتور ((مجلس مباحثه)) دارای هفده صورت یا چهره (هفده پرسوناژ)، بر اساس مکتب هرات. اثر استاد حسین صفوی، سال 1320 شمسی.
در این اثر زیبا و خیال انگیز، هنرمند سعی کرده است تا اصول و ویژگی های مکتب هرات را به دقت مورد نظر قرار دهد. اجرای دقیق معماری ساختمان یا کوشک با تمام جزئیات و ریزه کاری ها توسط هنرمند بیانگر توانمندی هنری اوست.
استفاده از نقوش بسیار جذاب و دلنشین برای ساخت و ساز کاشی ها و به کارگیری نقوش کره (مشبک) در تعبیه در و پنجره ها با طراحی بسیار عالی و در خور توجه صورت گرفته است. هنرمند در جای جای ساختمان به ویژه در کتیبه درها و کاشی ها از نقوش سنتی و تزیینی کاملاً بهره برده است. رنگ بندی استادانه و پخته و بغایت در کاربرد رنگ ها و بالاخره ترکیب رنگ های متضاد اصل انکارناپذیر در آراستن باغ مینیاتور است. درهای ورودی و پنجره ها با نقوش خاتم نقاشی شده اند و هنرمند از هنر تشعیر در القاء ظرافت های خاص مینیاتور بهره گرفته است.
عدم استفاده از پرسپکتیو علمی به عنوان اصل اساسی مینیاتور اصیل ایرانی کاملاً به چشم می خورد. همچنین فضای دو بعدی اثر نشانگر ماندگاری این ویژگی مینیاتوری است. استفاده از نوعی پرسپکتیو خطی یا طبقه بندی (قرارگرفتن پرسوناژها در چند ردیف پی در پی افقی) به ایجاد نوعی بعد و عمق کمک می کند و سرانجام مجموع این عوامل نوعی تعادل در سطح را در تمامی اثر پدید می آورند ، و عالم ملکوتی مورد نظر هنرمند را فراهم می سازند. وجود عناصر سازنده اشیاء و عناصر و سپس انسان به عنوان پرسوناژ اصلی، حضور یک شخصیت برتر در مرکز یا کانون اثر (مینیاتور) بیانگر ویژگی مکتب مینیاتور هرات است.
اندازه و ابعاد اشخاص علی رغم دوری و نزدیکی به کانون پرده عمدتاً و تعمداً به یک اندازه ترسیم شده اند. چهره ها حالات رفتاری و روان شناسانه از خود بروز می دهند. لباس ها از رنگ های یکدست و تزیینات مناسب نشان دارند. در قسمت بالای مینیاتور، در انتهای زمینه بلافاصله بعد از کوشک یا ساختمان تکه ای به وسعت تقریباً یک دوم تابلو اختصاص به نمایش باغی دلنشین و باصفا دارد. آسمان با قطعه ای طلاکاری یا طلااندازی مشهود است. آسمانی با ابرهای آبی سفید، ابرچینی که در گوشه ای از آسمان پدیدار شده اند.
دشت و دمن از انواع گل و بوته و ریحان و درخت پوشیده شده، گلهایی که گاه در طبیعت نیز وجود ندارند و ساخته و پرداخته ذهن خلاق هنرمند ایرانی هستند. چشمه ای زلال از لابه لای رختان و چمنزار به سوی کوشک روان است. درختان پرشکوفه یادآور بهار جاویدان در این باغ خیال انگیز هستند. رنگهای متضاد سبز، قرمز، و . جذابیت فضا را افزوده اند. این نمایش عالم ملکوتی یا باغ خیالی هنرمند است که با ایجاز کامل صورت گرفته است.
باغ ایرانی به سبب شکلíí مفهومæÇ¡ سابقه و پیشینه و همچنین به دلیل ویژگیåÇí شاخص که در آن قابل بازشناسی است تعاریف خاص خود را داراست، بخصوص که بدانیم در این موضوع دیدگاههایی چند وجود دارند که گاه از جنبهåÇíí با همدیگر متفاوتند. در این راستا گاه کسانی که سعی در ارائه تعاریفی بر اساس شکل و اجزاء باغ نمودهÇäÏ و کسان دیگری ایده کلی و مفهوم باغ را دستمایه خود قرار دادهÇäÏ و البته برخی نیز کوشش نمودهÇäÏ تا تعریفی از باغ ارائه دهند که پیونددهنده دیگر دیدگاهها باشد. گذشته از این موضوع، واژهåÇí مرتبط با باغ و واژهåÇíí که معانی و مفاهیم گوناگون آنرا دربردارند و ریشه و خاستگاه آن بودهÇäÏ در طول قرون و هزارهåÇ واژهåÇ و ترکیبات بسیاری را بوجود آوردهÇäÏ.
سعی در ارائه تعاریف موجود باغ ایرانی و نیز آغاز راهی برای بحث و بررسی پیرامون این موضوع که بتواند به تعاریفی مدرنÊ و دقیقتر از آن دست یافت که البته جز با یاری اساتید و محققان امکانí نیست از جمله اهداف این بخش از سایت است که میÊæÇä با استفاده از امکانات تبادل نظر که در بخش کارگاه مجازی ایجاد گردیده به آن جامه عمل پوشید.
جمعæí و ارایه واژهåÇí مرتبط با باغ در لغتäÇååÇ و فرهنگها و نیز گردآوری واژهåÇí مرتبط به ادبیات باغ از جمله کارهای دیگری است که در این بخش از سایست انجام میíÏ و امید میæÏ تا در آینده که هرچه این بخش پربارتر میÏÏ¡ ادبیات و زبانÔäÇÓí باغ نیز قوام بیشتری یافته و راه برای پرداخت نظری و تخصصی به مفاهیم، جنبهåÇ و اجزاء و عناصر باغ ایرانی هموارتر گردد.
شهرهای تاریخی ایران همواره پذیرای حضور باغ در اشکال گوناگون خود بودهÇäÏ ، نحوه حضور و ظهور باغ در شهر دارای ابعاد بسیار متفاوتی است و در هر کجا بسته به محیط ، اقلیم و فرهنگ شکل خاصی را پذیرفته است. از آنجا که گستره باغ ایرانی تنها به تک باغåÇ خلاصه نمیÔæÏ و میÊæÇä ابعاد متفاوتی از حضور این پدیده در زندگی خصوصی و جمعی ایرانیان بر شمرد و از آنجا که مقیاس باغ ایرانی از حیاط کوچکترین خانهåÇ تا مقیاس شهر- پایتختåÇíí چون اصفهان عهد صفوی جلوه میäÇíÏ ، از این رو جایگاه باغ در شهر ایرانی از اهمیت خاصی برخوردار است.
شکل گیری شهرهای تاریخی ایران و رشد و توسعه آنها ، با توجه ژرف به بحث باغ و باغ سازی چه در رابطه ساختاری میان باغ و شهر و چه در استفاده از باغ و عناصر مهم باغ سازی در پیکره شهر صورت پذیرفته است. در این راستا نه تنها باغåÇ از موقعیت شهری تاثیر پذیرفتهÇäÏ بلکه شهر و مجموعهåÇí شهری نیز تحت تاثیر باغ یا مجموعه باغها قرارگرفته و حتی گاه استخوانبندی محورهای اصلی شهر را شکل بخشیدهÇäÏ.
معماری و شهرسازی ایران جولانگاه حضور باغ به سبک و سیاق خاص خود است و پدیدآورنده الگوهای بی نظیر پیوند، درهم تنیدگی و یگانگی باغ ، معماری و شهر است . پیوندی که تاثیرات ساختاری و شکلی را از یک سو، جنبهåÇí معنوی ، مفهومی و روانی را از سوی دیگر، و همچنین نیازهای زیست محیطی و حیاتی مردمان و زیستگاه آنان را پدید میæÏ. شناسایی تجارب طرح ریزی شهر ایرانی در ارتباط با نحوه بهره گیری از باغ در ساختار شهر و فضاهای شهری میÊæÇäÏ نقش ارزندهÇí را برای بازسازی ، مرمت و توسعه این شهرها ایفا نماید.
آنچه بسیار روشن است این است که بررسیåÇ و مطالعات صورت پذیرفته در خصوص باغ و شهر بسیار اندک است ، و بیشتر به بررسیåÇí موردی در این خصوص پرداخته شده است . نظر به اهمیت ویژه این امر و به منظور تاکید بر ضرورت انجام تحقیقات گسترده در این خصوص ، بخش جداگانهÇí برای این منظور در این سایت اختصاص یافته که در پی آن است که ضمن معرفی و ارائه تحقیقات و بررسیåÇí صورت گرفته در این خصوص، بحث های ویژه آن را نیز برای پژوهشگران رشتهåÇí مرتبط باز نماید.
باغ ایرانی آنگونه که از ایده و تعریف آن بر میíÏ¡ گذشته از فضایی عملکردی که مردمان در آن دمی بیاسایند و تفرج کنند، خود مفهومی نقش بسته بر سرزمین و برآمده از فرهنگ و شکل گرفته در آداب و رسوم مردمان است .
اگر معماری ایرانی عصاره و تبلور اندیشه ایرانی در مواجهه با فضای زیست انسانی است و اگر شهرهای تاریخی ما همواره رنگ خاک و طعم آب جاری در سرزمینمان را با خود دارند، دور از ذهن نیست اگر تصور کنیم که باغهایمان نیز گذشته از اندیشه های شکلííÔÇä¡ دورنمایی از آرمانهای انسان ایرانیÇäÏ چه به آنگاه که با حفظ تقدیس، آب را چنان در باغ میÏÇäÏäÏ تا باغشان نیز نماد فکر و اندیشه و عناصر هستی بخششان گردد و چه به زمانی که بیش از همیشه باغ را تمثیلی از بهشت برین می دانستند و تمنای جاودانگی را در باغ تجربه میßÏäÏ.
این صنع برآمده از فرهنگ، چون هر پدیده دیگری که در چهارچوبهای فرهنگی شکل میíÏ¡ جلوه های خود را در وجوه گوناگون فرهنگ و هنر سرزمینش بر جای میÇÏ. این تأثیرات در حوزه فرهنگی، بیش از هر چیز در ادبیات و شعر پارسی، معماری و هنرهای ایرانی بچشم می خورد. از اینروست که باغ در شعر فارسی از دیر باز، اهمیت و جایگاه خاص خود را داشته است، چه در اشعار فردوسی، منوچهری و نظامی که بیشتر اشعاری توصیفی و تصویری هستند و بالطبع اطلاعات روشنتر را در ارتباط با شکل و نوع باغ بدست میÏåäÏ و چه در اشعار متاخرتر همچون اشعار حافظ و سعدی که کاربرد استعاری از باغ بیشتر به چشم می خورد، که این موضوع البته خود گستره توجه به باغ را نیز میäÇíÇäÏ.
در معماری ایرانی یافتن نشانی از باغ چندان دشوار نیست که گذشته از آنکه باغ خود یک فضای به غایت معمارانه است و نیز جدای از آنکه حضور صورتهای گوناگونش را، از حیاط خانهåÇ تا شالوده های عظیم شهری، به سهولت می توان درک کرد، نقشش را در هنرهای وابسته به معماری همچون کاشیکاری و تزئینات دیگر به عیان میÊæÇä دید، چنانچه در صنایع و هنرهای دستی نیز این حضور همیشگی و جاودانه بوده است .
اگر بخواهیم جلوهåÇí باغ را در دیگر وجوه فرهنگ و هنر ایرانی نظاره کنیم و اگر تأثیر عمیق باغ را در مهمترین هنرها همچون مینیاتور دنبال نماییم که چگونه باغ در فضا سازی این نقاشیåÇ تاثیر عمیق خود را برجای گذاشته و چگونه نقاشان ایرانی فضای آرمانیشان را از باغ انتزاع کرده اند، باید به این نکته توجه کنیم که باغ نه صرفاً به اعتبار یک فضای معمارانه که به اعتبار پشتوانه پرمعنا و مفهوم خود، اینچنین زندگی و حیات مردمان را در نوردیده و حضور خود را جلوهåÇíí نغز بخشیده است. از همینæ است که در مبحث جلوه باغ در هنر و فرهنگ ایرانی نباید از اندیشهåÇ و منظومه های فکری ایرانیان ونیز شناخت جامعه، مردمان، اقوام و عام و خاص ایرانی غافل شد و شایسته است تا آن جلوه و آن حضور را بیش از هر کجا در ساختارهای فکری، فرهنگی و اجتماعی ایرانیان جستجوکرد
در این بخش از سایت به حضور و بازتاب کالبد و مفهوم باغ در ادبیات و شعر فارسی، هنرهای ایرانی از جمله مینیاتور و هنرهای وابسته به معماری، صنایع دستی و همچنین نسبت باغ با زندگی و حیات مردمان از نقطه نظر مردم شناسی، فرهنگ عامه، قوم شناسی، . . . و نیز نسبت آن با زندگی امروزی پرداخته می شود .
باغ های خیال در مینیاتورهای ایرانی
باغ ایرانی، نقش زیبا و دل انگیز و رازآمیزی از جهان نگری ایرانی است.باغ در فرهنگ کهن ومعنوی ما، تجلیگاه یکی از دلنشین ترین و چشم اندازهای پیوستگی و ارتباط بین انسان و طبیعت است. ارتباطی که از منظر و دیدگاه عارفانه نگرش ایرانیان به جهان هستی مایه می گیرد. بنابر این باغ ایرانی بخشی از هویت فرهنگی ایران زمین است.
باغ ایرانی حاصل شعور و ذوق آفرینی آرمانی مردمی است که با شعور مکاشفه در پی وحدت درون و برون هستند. پس باغ تظاهر عالی ترین مرتبه تعالی و یگانگی حس و حال درونی و بیرونی ماست و نماد شادی و طراوت روح و جان ما محسوب می شود.
باغ در تفکرات ایرانی می تواند تمثیل قطعه ای از بهشت، باغ بهشت ، باشد. بهشتی که از اسطوره های کهن دینی و ادیان آسمانی متولد شده است.
ایجاد مکان و فضای بهشت گونه در باغ سازی نخستین انگیزه ایرانیان در طراحی پردیس ها محسوب می شود، فضایی که با گل و گیاه و درخت و سبزه و آب سرشار از شادابی و احساسزندگی و زنده بودن است. باغ در ادبیات عرفانی و کلاسیک ایران نیز جایگاه و منزلتی رویایی و آسمانی داشته و تمثیل مکانی فرح بخش و روح بخش و پر طراوت برای زیستن آدمی است و سرانجام باغ ایرانی مکانی بی انتهاست برای اندیشیدن و مکاشفه.
مینیاتور ایرانی عالم خیال ناب است. جادوی جاودانه نقش و رنگ است. افسون قلم است بر پرنیان کاغذ. دریچه ای است گشوده به باغ های بی انتهای خیال. مکاشفه حس و حال هنرمند است برای درک و شهود معنویت ناپیدا و رازآمیز جهان هستی. و سرانجام مینیاتور ایرانی ذات اندیشه های پاک و عارفانه انسانی است که توانسته است بینش معنوی و اشراق اندیشه را به نمایش در آورد. پس مینیاتور یعنی انعکاس شگفت انگیز و سکرآور عوالم (لاهوتی و ناسوتی) بر صفحه ای کوچک و کمترین فضای ممکن.
اما جایگاه و نقش باغ در ترکیب مینیاتورهای ایرانی به مثابه اصلی ترین عنصر بصری در ساختار و کلیت این هنر می تواند مورد ارزیابی قرار گیرد. در نگاه نخستین به یک مینیاتور با طبیعت دلنشینی روبه رو هستیم که هنرمند با شیوه ای نمادین از اجزایی همچون کوه و صخره، ابر و آسمان، درخت و درختچه(سرو - چنار)، بوته ها و شکوفه های الوان با ظرافت و زیبایی تمام، ترسیم کرده است تا محیطی شاداب و لطیف وشاعرانه را برای بیننده فراهم سازد. برای نمایش طبیعتی چنین زیبا و رؤیایی ، نگارگران ما از حداکثر خلاقیت و مهارت خود بهره می گیرندتا با استقرار صحیح و اصولی این عناصر، باغی بهشت گونه بیافرینند در خور ادراک معنوی.
سابقه چنین تفکری (ایجاد عالم ملکوتی) از زمانهای کهن همراه اسطوره ها و ادیان آسمانی وارد تفکر فلسفی ما شده و بخشی از فرهنگ هنری ما را شکل داده است. این سنت و اعتقاد دینی در طی تاریخ به یک نظام قابل قبول در باغ سازی و باغ آرایی نگارگری تبدیل شده است. از سوی دیگر گل و گیاه و طبیعت به عنوان عناصر اساسی و تزیینی اجتناب ناپذیر همواره در هنر مینیاتور موقعیت خود را حفظ کرده اند.
در نگاه دوم می بینیم که باغ در مینیاتور ایرانی تأکیدی است بر ستایش طبیعت زیبا (گل و گیاه و طبیعت) در فضاهای کوچک مینیاتوری با در نظر گرفتن باورها و اسطوره ها و تفکرات دینی و معنوی در واقع تمثیل بهشت است. این باغ زمانی در قالی های ایرانی نمایان می شود و زمانی دیگر در نقوش اسلیمی و ختایی و گل های شاه عباسی کاشی ها، و گاه در گچبریهایی که با نظم خاص چیده شده اند. به هر تقدیر کشف زیباشناسی مینیاتور قبل از هر عنصر تعیین کننده به شکوه ((باغ)) باز می گردد. و نهایتاً به نوعی همگامی با طبیعت و مضمون و محتوای ادبی و شاعرانه کمک می کند.
وجود طیف های رنگی و استفاده از رنگ های شاد و متضاد در آفرینش چنین فضایی حاصل ذوق و مهارت خوب هنرمندان است. صحنه پردازی بسیار رؤیایی و دل انگیز در کل فضای مینیاتور بدون دخالت نماها و منظرهای علمی به گونه ای معنویت هنر ایرانی ختم می شود.
نکته قابل توجه در ترسیم باغ این است که هر چند که طبیعت در مینیاتور ایرانی تقلید صرف نیست و هنرمند می کوشد تا برداشتی متفاوت از عناصر طبیعی را در نقاشی خود متجلی سازد اما دریافت بیننده از این باغ و فضا به برداشتی کاملاً طبیعی و تاثیرگذار است. همان نشاطی که از دیدن باغ طبیعی به ما دست می دهد دیدن باغ مینیاتور برای بیننده پدید می آورد.
در این جا دیگر باغ درمینیاتور مظهر زندگی و جاودانگی است و زیستن بی حضور باغ حیاتی بی معنی است . یعنی حذف طبیعت از حیات . طبیعتی که سرشار از روح معنویت و صفاست. پس باغ پیوند میان سرشت طبیعی و معنوی ایرانیان با جهان محسوس و مادی است. هنرمندان ایرانی با زیبایی تمام توانسته اند این پیوند و ارتباط میان دل و درون و جهان بیرونی را برقرار سازند.
کلام آخر این که باغ ایرانی ((باغ آرزوهاست))، نمایش نمادین و تمثیلی یک مکان رازآمیز برداشتی ماهرانه از طبیعت خدا برای آفریدن طبیعتی دیگر برای خلق خدا.
نمایش و توصیف باغ در یک مینیاتور
مینیاتور ((مجلس مباحثه)) دارای هفده صورت یا چهره (هفده پرسوناژ)، بر اساس مکتب هرات. اثر استاد حسین صفوی، سال 1320 شمسی.
در این اثر زیبا و خیال انگیز، هنرمند سعی کرده است تا اصول و ویژگی های مکتب هرات را به دقت مورد نظر قرار دهد. اجرای دقیق معماری ساختمان یا کوشک با تمام جزئیات و ریزه کاری ها توسط هنرمند بیانگر توانمندی هنری اوست.
استفاده از نقوش بسیار جذاب و دلنشین برای ساخت و ساز کاشی ها و به کارگیری نقوش کره (مشبک) در تعبیه در و پنجره ها با طراحی بسیار عالی و در خور توجه صورت گرفته است. هنرمند در جای جای ساختمان به ویژه در کتیبه درها و کاشی ها از نقوش سنتی و تزیینی کاملاً بهره برده است. رنگ بندی استادانه و پخته و بغایت در کاربرد رنگ ها و بالاخره ترکیب رنگ های متضاد اصل انکارناپذیر در آراستن باغ مینیاتور است. درهای ورودی و پنجره ها با نقوش خاتم نقاشی شده اند و هنرمند از هنر تشعیر در القاء ظرافت های خاص مینیاتور بهره گرفته است.
عدم استفاده از پرسپکتیو علمی به عنوان اصل اساسی مینیاتور اصیل ایرانی کاملاً به چشم می خورد. همچنین فضای دو بعدی اثر نشانگر ماندگاری این ویژگی مینیاتوری است. استفاده از نوعی رسپکتیو خطی یا طبقه بندی (قرارگرفتن پرسوناژها در چند ردیف پی در پی افقی) به ایجاد نوعی بعد و عمق کمک می کند و سرانجام مجموع این عوامل نوعی تعادل
در سطح را در تمامی اثر پدید می آورند ، و عالم ملکوتی مورد نظر هنرمند را فراهم می سازند. وجود عناصر سازنده اشیاء و عناصر و سپس انسان به عنوان پرسوناژ اصلی، حضور یک شخصیت برتر در مرکز یا کانون اثر (مینیاتور) بیانگر ویژگی مکتب مینیاتور هرات است.
اندازه و ابعاد اشخاص علی رغم دوری و نزدیکی به کانون پرده عمدتاً و تعمداً به یک اندازه ترسیم شده اند. چهره ها حالات رفتاری و روان شناسانه از خود بروز می دهند. لباس ها از رنگ های یکدست و تزیینات مناسب نشان دارند. در قسمت بالای مینیاتور، در انتهای زمینه بلافاصله بعد از کوشک یا ساختمان تکه ای به وسعت تقریباً یک دوم تابلو اختصاص به نمایش باغی دلنشین و باصفا دارد. آسمان با قطعه ای طلاکاری یا طلااندازی مشهود است. آسمانی با ابرهای آبی سفید، ابرچینی که در گوشه ای از آسمان پدیدار شده اند.
دشت و دمن از انواع گل و بوته و ریحان و درخت پوشیده شده، گلهایی که گاه در طبیعت نیز وجود ندارند و ساخته و پرداخته ذهن خلاق هنرمند ایرانی هستند. چشمه ای زلال از لابه لای درختان و منزار به سوی کوشک روان است. درختان پرشکوفه یادآور بهار جاویدان در این باغ خیال انگیز هستند. نگهای متضاد سبز، قرمز، و . جذابیت فضا را افزوده اند. این نمایش عالم ملکوتی یا باغ خیالی هنرمند است که با ایجاز کامل صورت گرفته است.
با توجه به موقعیت جغرافیایی اصفهان در مرکز فلات ایران و داشتن رودخانهÇí مانند زاینده æÏ ومادیهای منشعب از آن که سراسر خاک حاصلخیز این شهر را مشروب میßäÏ بیÌåÊ نبوده است که اصفهان در فلات خشک و کم آب ایران از دورترین ازمنه تاریخی تا این زمان به طراوت و سرسبزی و داشتن باغهای گسترده مشهور بوده است. ایجاد این باغها مخصوصاً در دورهåÇíí که اصفهان پایتخت بوده است بیشتر مورد توجه قرار گرفته و نویسندگان تاریخ اصفهان از قرن سوم هجری به بعد همواره به این باغها اشاراتی داشتهÇäÏ و از آن جمله است : باغ عیسی بن ایوب بین محله خُشینان (حوالی امامزاده اسماعیل امروز) و یهودیه (جوباره امروز) از قرن چهارم هجری و باغ عبدالعزیز از دوره فرمانروایی علاءالدوله دیلمی کاکویه که در داخل حصار اصفهان قرار داشته است.
در دوره سلاجقه که اصفهان به پایتختی ملکشاه سلجوقی انتخاب شده است احداث چند باغ وسیع، اصفهان را به صورت باغی بزرگ و پهناور جلوه میÏÇÏå است. نام این باغها عبارت بوده است از : باغ بکر، باغ فلاسان، باغ احمدسیاه، باغ کاران، باغ دشت گور و بیتÇáÇÁ اما مهمترین این باغها، باغ کاران بوده که منطقه وسیعی را در شمال بستر زایندهæÏ در بر میÝÊå و خیابان کمال اسماعیل وفردوسی و منوچهری و مجمر و چهارباغ صدر و مشتاق و محله بزرگ خواجو (طرازآباد دوره دیالمه و سلاجقه) در محوطه این باغ قرار داشته است و هم اکنون یکی از محلات خواجو باغ کاران» نام دارد. این باغ تا قرن هشتم هجری نیز برقرار بوده و حافظ شاعر مشهور ایران در یکی از غزلهای خود به این باغ اشارتی دارد که میæíÏ:
گرچه صد رود است در چشمم مدام زنده æÏ و باغ کاران یاد باد
از قرن هشتم تا آغاز عصر صفویه عد م مراقبت و ویرانی در این باغها راه می íÇÈÏ تا آنجا که جز نام آنها چیزی باقی نمی ÇäÏ. شاه اسماعیل اول صفوی در محل فعلی میدان بزرگ اصفهان باغ وسیعی به نام نقش جهان» احداث میßäÏ و برای ست خود که معمولاً برای شکار به اطراف این شهر می Ïå است د ستور بنای ساختمانی را به نام عمارت مهدی» میÏåÏ. در زمان شاه عباس اول که پایتخت ایران از قزوین به اصفهان انتقال می یابد قسمتهایی از آن باغ به میدان تبد یل میÔæÏ و همراه با توسعه شهر و کاخها و پلها و مساجد و میاد ین و خیابانها، احداث باغهای بزرگ هم، شهر اصفهان را به صورت یک باغ سراسری در میæÏ. فهرست این باغها که از آغاز انتخاب اصفهان به پایتختی صفویه در سال 1000 هجری تا افول ستاره اقبال این سلسله در سال 1135 هجری به وجود آمده و هر یک از آنها دهها جریب وسعت داشته به شرح زیر است : باغ بادامستان، باغ جزایرخانه، باغ فراشخانه ، باغ خرگاه یا خیمه Çå¡ باغ نارنجستان و عمارتی که داشته است، باغ خیاط خانه، باغ خلیل خانه و توحید خانه، باغ کجاوه خانه جنب بازار رنگرزان، باغ تخت در ضلع غربی چهارباغ، باغ ماما سلطان، باغ کاج، باغ باباامیر، باغ مستمند، باغ توپخانه و باغ عسکر، باغ نسترن در ساحل رودخانه، باغ طاووس خانه، باغ پهلوان حسین که مادی نیاصرم از وسط آن می گذشته است، باغ سیفÇáÏæáå مشهور به باغ آلبالو، باغ عموطاهر، باغ زین خانه و فتحÈÇÏ¡ باغ گلدسته، باغ شیرخانه در ضلع شرقی چهارباغ، باغ صالح آباد و باغ نظر وباغ قراخان در ساحل شمالی زاینده æÏ¡ باغ بزرگ عباس آباد در ضلع غربی چهارباغ، باغ سلطانعلــی خان ، باغ فیل خانه ، باغ چیـنی خانه در حوالی چهارباغ، باغ زرشک، باغ قورچی باشی علیا و سفلی، باغ ایشیک آقاسی باشی، باغ قرچقای ÎÇä¡ باغ توشمال ÈÇÔí¡ باغ داروغه، باغ رضاقلی خان ، باغ تفنگچی آقاسی، باغ چرخاب، باغ داروغه دفتر، باغ وقایع äæíÓ¡ باغ دیوان Èíí¡ باغ قوشچیان وغلامان مطبخ، باغ اعتمادÇáÏæáå¡ باغ میرآخور، باغ مهردار، باغ جلودار، باغ هزارجریب که از همه باغهای دیگر وسیع تر و زیباتر بوه و در دامنه شمالی کوه صفه و در محل فعلی دانشگاه اصفهان و شرق و شمال آن گسترده بوده است و سیاحان خارجی عصر صفویه و از آن جمله توماس هربرت و ژان شاردن به تفصیل از آن سخن گفتهÇäÏ و توماس هربرت این باغ را در سفرنامه خود بهشت شاهÚÈÇÓ» و نیز باغ عباس‌آباد که به شخص شاه عباس اول انتساب دارد نام داده است. باغ کلاه شاه، باغ جون ß¡ باغ سپهسالار، باغ محمود، باغ برج و باغ حاج صالح درضلع شرقی چهارباغ نو ( مقصود چهارباغ خواجو است)، باغ جنت در شمال بستر زاینده رود، باغ نگارستان در حوالی چهارباغ، باغ چهلستون، باغ هشت بهشت یا باغ بلبل که کاخ ست شاه سلیمان صفوی در این باغ قرار داشته است، باغ قوشخانه در محله قد یمی طوقچی که مرکز تربیت قوشهای شکاری و محل استقبال شاهان صفوی از مهمانهای خود بوده است، باغ کومه و باغ وحش در لنجان اصفهان که شکارگاه و محل نگهداری حیوانات وحشی بوده است و بالاخره باغ جشاران یا جوشاران ( گشاران)، باغ فرنگ، باغ ارم، باغ صفیÈÇÏ¡ باغ قورچی åÇ و باغ انارستان و سقاخانه که در حال حاضر به استثنای باغ چهلستون و باغ هشت بهشت و چهار باغ اثر دیگری از باغهای مشهور آن زمان باقی نمانده است.
اصفهان در سال 1006 هجرى رسماً به پایختى شاه عباس اول انتخاب شده است و از این سال به بعد فعالیت قابل ملاحظهÇì براى ساختن قصرها و پلها و مساجد تاریخى به منظور تزیین پایتخت به عمل آمده است. فکر ایجاد گردشگاهى مانند چهارباغ هم در همین سال براى پادشاه صفوى پیدا شده و دستور داده شده از محل دروازه دولت (مقابل کاخ فعلى شهردارى) تا دامنه کوه صفه (دروازه شیراز) خیابان طویل و عریضى مشجر احداث شود. در حقیقت چهارباغ بیشتر براى این که باغ باشد ساخته شده نه خیابان خاصه که این اسلوب خیابانسازى براى عبور و مرور آن زمان مورد احتیاج نبوده است و از حیث هئیت و ترکیب طورى است که بیشتر براى محل گردش و تفرج بوده تا براى رفت و آمد شهر به علاوه این خیابان در حاشیه شهر طرحریزى شده و بیشتر مخصوص گردش خانواده سلطنتى و درباریان بوده است. از جمله تفریحات ن حرمخانه شاهى و دیگر ن شهر یکى این بود که روزهاى چهارشنبه در چهار باغ اصفهان و پل سى و سه چشمه با روى گشاده و بى نقاب مىÔÊäÏ و تا مدتى از شب درپرتو مشعلها و شمعها در آنجا به سر مىÈÏäÏ و به شادى و خنده و خوردن و نوشیدن مىÇäÏäÏ. در این روز تمام چهارباغ (قرق) مىÔÏ در اطراف آن خواجه سرایان و ماموران خاصى از عبور مردان شهر به سختى جلوگیرى مى ßÏäÏ و در این روز فروشندگان چهارباغ همه زن بودند گردش اختصاصى ن اصفهان در چهارباغ از روز چهارشنبه بیست و سوم ماه صفر سال 1018 هجرى آغاز شده است.
پى یترودولاوالهÓíÇÍ معروف ایتالیایى که هر وقت صحبت از اصفهان زمان شاه عباس مى ÔæÏ نام او هم به میان مى íÏ مى äæíÓÏ: چهارباغ بعضى روزها مخصوص گردش بانوان بوده و مسلماً براى یک جاده و معبر عمومى نمىÊæÇä چنین اختصاصى را قابل شد. طول این خیابان سه میل و پهناى آن دو برابر خیابان رم است ابتداى این خیابان در جانب شهر اصفهان عمارت کوچکى است که به شکل کلاه فرنگى ساختهÇäÏ و اطرافش تمام ایوان و پنجره است. این عمارت با نقاشى و تزیینات بسیار دیگرى آراسته شده و براى آن بنا شده است که بتوان خیابان را از آن مکان بلند تماشا نمود و طول آنرا تشخیص داد. دو دیوار به ارتفاع مساوى در دو سمت خیابان است و پشت این دیوارها تا حدود نصف خیابان باغهایى است که به شاه تعلق دارد. مردم اجازه دادند داخل این باغها شده گردش کنند و حتى از میوهåÇì بیشمار آنجا در مقابل اندک انسانیت و تعارفى نسبت به باغبان استفاده نمایند. در طرفین خیابان در فاصلهåÇì مساوى درهاى این باغها دیده مىÔæÏ که رو به روى یکدیگر قرار گرفته و هر کدام آنها عمارت کوچک زیبایى است که فقط براى تفریح کسانى ساخته شده است که بخواهند در آنجا غذایى بخورند و یا ساعتى را تفریح نمایند. شماره این عمارتها بى اندازه و زیاد و نماى آنها خیلى آراسته و دلربا است و طورى با هم قرینه و جور و متناسب است که نمىÊæÇä تصور کرد چیزى دلپذیرتر از آن وجود داشته باشد. درختهاى فراوان در هر سو چه در خیابان و چه داخل باغ در دو سمت دیوارها دیده مىÔæÏ که ردیف هم بیک اندازه در فواصل مساوى کاشته شده و چنان سبز و خرم است که هر اندازه تصور کنید این نقطه با طراوات و دلگشا است. علاوه بر اینها گوشه به گوشه در فاصله هاى معین مقابل بناهاى بسیار زیبا در وسط خیابان حوضهاى بزرگ آب با تناسب صحیح و اشکال مختلف بدون لبه دیده مىÔæÏ. آب در کف سنگفرش خیابان موج مىäÏ و راه نسبتاً عریضى در دو طرف براى عبور پیاده و سواره ساختهÇäÏ. نهر آب بزرگى که در وسط خیابان جاریست در جویبارى که از سنگ ساخته شده جریان دارد و به آبنماها مىíÏ در چندین حوض فوارهåÇì بسیار زیبایى دیه مىÔæÏ و در بعضى از آنها نیز به وسیله احداث پارهÇì سراشیبها آبشارهایى که در دنیا نظیر آن به این دلپسندى وجود ندارد درست کردهÇäÏ. قسمت وسط خیابان و پاى دیوارها با سنگهاى کوچکى فرس شد که براى مردم و اسبها راحت نیست لکن این طرف و آن طرف خیابان دو نقطهÇì که خاک خوبى دارد جا گذاشته و گلهاى رنگارنگى نشاندهÇäÏ. یقیناً این گلها در موسم خود از عطر و منظره زیباى خویش دل و مشام جان را محظوظ و سرشار مى äÇíäÏ. در سال 1025 هجرى گردشگاه چهارباغ به طوریکه شاه عباس کبیر انتظار داشته آراسته شده بوده است. اسکندر بیک ترکمان مولف تاریخ عالم آراى عباسى در این باره چنین نوشته است:
القصه هر کسى از امرا و اعیان و سرکاران عمارات و به وقوف معماران و مهندسان شروع در کار کرده و در انجام ان ساعى گشتند و از ان تاریخ تا حال که سنه هجرى به خمس و عشرین و الف (1025 هجرى) رسیده و این شگرفنامه تحریر مىíÇÈÏ عمارات باصفا و باغات دلگشا به نوعى که طرج کارخانه ابداع در عرصه ضمیرمبارک اشرف طرح افکنده بود به حیز ظهور امده در کمال لطافت و نهایت خوبى اتمام یافت. درختان سر به فلک افراشته و اشجار میوه دارش گویى به طوبى جنان پیوند دارد. الحاصل هر باغى از آن رشگ جنان و عمارات رفیعش که به نقوش بدیع مذهب و مزین و به صور مصوران نادره کار آراستگى دارد گویى سدیر و خور نق از آن نشانى است بلکه در عرصه گیتنى نظیر وى و عدیل آن محض خیال و گمانى.
عرصه گیتى نظیر وى وعدیل آن محض خیال و گمانى عجب چارباغى است بهجت فزا
گرش تاریخ آن دل طلب کرد گفتم نهالش به کام دل شه برآید
شادرن سیاح فرانسوى که در دوره پادشاهى شاه عباس دوم و شاه سلیمان مدتى در اصفهان به سر برده است راجع به خیابان چهارباغ در سفرنامه خود نوشته است: »این خیابان زیباترین معبرى است که تا دیده و یا شنیدهÇ¡ ولى امروز منظره خیابان چهارباغ به کلى تغییر یافته است. نهر سنگى وسط پیاده رو را پر کرده و خیابان را تسطیح نمودهÇäÏ. باغچهåÇì گلگارى طرفین پیاده رو براى سواره رو اختصاص داده شده. مغازهåÇì درجه اول شهر در طرفین پیاده روهاى دو جانب خیابان متمرکز شدهÇäÏ. سینماها و تئاترها و پاساژها و مهمانخانهåÇì جدید جاى سردر باغات سابق را گرفته و از آنهمه گلهاى فراوان که در وصف آنها گفته شده:
دست نگارین چو به گل مى ÓíÏ حرف نچین تا سر پل مى ÓíÏ
و از چنارهاى تنومند و شاداب آن دیگرى اثر نیست
در زمان صفویه شهر اصفهان گشترس پیدا کرد و محله هایى تازه بنا نهاده شد. در این محلهåÇì جدید بسیارى از هنرمندان و بازرگانان که اغلب از جلفا و تبریز واقع در آذربایجان کوچ داده شده بودند، ساکن شدند. در همین زمان در اطراف میدان نقش جهان که تنها عمارت آن بنایى باقى مانده از زمان امیر تیمور بود و در محل کنونى عمارت عالى قاپو قرار داشت، بناهایى ساخته شده که هر یک از نظر معمارى از بهترین آثار هنرى و ارزنده این سرزمین به حساب مىíÏ. در حد فاصل عمارتها و محلهåÇì جدید و شهر قدیم اصفهان خیابان بزرگى به صورت تفرجگاهى ساخته شد که آن را چهارباغ نامیدند. سال احداث خیابان چهار باغ به استناد تاریخ عالم آراى عباسى سال 1006 هجرى قمرى است. هر یک از باغهاى اطراف چهارباغ نامى مخصوص داشته است که مشهورترینشان بنا به نوشته شاردن جهانگرد فرانسوى، عبارت بودهÇäÏ از: باغ تخت، باغ چهلستون، باغ کاج، باغ باامیر،باغ توپخانه، باغ نسترن، باغ فتح آباد، باغ پهلوان حسین، باغ بلبل،باغ مرغداران، باغ خانه شیران، باغ هزار جریب، باغ داوریش حیدرى و باغ دراویش نعمت اللهى.
با گذشت زمان در محل باغهاى اطراف چهارباغ، بناهاى مسى و تجارى ساختند و به تدریج به دلیل ماشینى شدن زندگى و نیاز به عبور و مرور اتومبیلها، حوضها و جوى وسط خیابان از بین رفت و به همین منظور آسفالت شدند. نهالهاى تازهÇì نیز جایگزین درختان کهنسال خیابان شدند. در بخش شمالى چهارباغ نیز خیابان همانند آن ساخته شد که مجموعاً طول این دو به 6 کیلومتر مىÓÏ. هنگامى که جهانگرد مشهور ایتالیایى، پیترودولاواله در سال 1025 هجرى قمرى از اصفهان دیدن مىßÏå است، هنوز محلهåÇì جدید و قدیم با هم مرتبط نبودهÇäÏ ؛از این رو این جهانگرد چنین نوشته است:
محل تماشایى دیگر اصفهان خیابانى است
احاطه بر تاثیر این خصوصیات، مهندسین را در انتخاب بهینه مصالح در جهت بدست آوردن کیفیت مناسب کل بنا کمک میکند. برای دستیابی به حداقل قابل قبول خصوصیات هر یک ازمصالح در شرایط خاص، روشهای آزمایشگاهی بکار می‌رود.
درایران موسسه استاندارد تحقیقات صنعتها این وظیفه را انجام می‌دهد.
1- خواص فیزیکی:
1-اطلاعات پایه‌ای: (ابعاد، جرم مخصوص، جرم مخصوص فضایی، چگالی، تخلخل).
2- تاثیرات فیزیکی آب و رطوبت بر مصالح: ( 1- قابلیت جذب آب، 2- میزانجذب آب، 3- ضریب نرمی، 4- ضریب خشک شدن، 5- مقاومت دربرابر تغییر رطوبت محیط، 6- عدم نفوذ آب، 7- مقاومت در برابر یخبندان، 8- تعرق).
3- واکنش جسم در برابر تغیرات حرارتی و آتش: ( 1- ضریب هدایت حرارت، 2- عنار گیری سطحی، 3- خاصیت انعکاس، جذب و انتشار سطوح، 4- گرمای ویژه، 5- ظرفیت حرارتی، 6-مقاومت در برابر آتش، 7- سرتاس، 8- مقاومت در برابر متلاشی شدن، 9- ضریب انبساط و انقباض)
4- تاثیرات متقابل فیزیکی نور، صوت و الکتریسیته با مصالح: (1- قابلیت جذب و انعکاس نور، 2- قابلیت عبور نور، 3- تاثیر متقابل صوت بر مصالح (انعکاس، جذب، ارتعاش، صوت ضربه‌ای، صوت هوایی) 4- تاثیر متقابل الکتریسیته بر مصالح.
2- خواص شیمیایی مصالح:
توانایی مصالح جهت مقابله با اثر اسیدها، گازها، محلول‌های نمکی وگازها.
- دوام
3- خواص مکانیکی مصالح:
1- مقاومت: توانایی مصالح برای مقابله با گسیختگی تحت تاثیر تنش ناشی از بار.
2- سختی: مقاومت مصالح در برابر خراش اجسام سخت تر.
3- تغییر شکل مکانیکی: مصالح باید توانایی تحمل وزن خود و بارهای وارده را بدون ایجاد خطر و هیچ‌گونه تغییر شکلی که موجب کاهش کارایی ساختار و یا بد نما شدن آنها گردد داشته باشند.
4- خواص کاربردی مصالح:
ابعاد و اندازه، حمل و نقل، استفاده از سیستمهای نصب و امکان تولید در کارگاه و . .
5- خواص معمارانه مصالح:
مسائل زیباشناسی بومی یا شخصی، ترکیب مناسب در همنشینی مصالح گوناگون.
6- هزینه‌ها و مسائل اقتصادی:
مرحله اجرا: به راحتی و بر اساس قیمت روز؛
مرحله نگهداری: هزینه ادواری مثل تعمیر کاری، بازدید و نقاشی؛
هزینه نگهداری بلندمدت مثل تعمیرات و اصلاحات.
عمر ساختمان مدت زمان بهره‌وری اقتصادی ساختمان است.
طرح موفق با انتخاب بهینه مصالح و هم نشینی آنها فاصله دوره های نگهداری کوتاه مدت و بلندمدت را افزایش می‌دهد و در نهایت عمر ساختمان را افزایش می‌دهد. توقف بهره برداری جهت تعمیرات: وارد کردن خسارات مالی (بیمارستان یا ادارات).
استخراج گچ از سنگ:
CaSo4, 2H2O+حرارت200oc 
1.1/2H2O+CaSo4, 1/2H2O
تبلور و سخت شدن گچ:
CaSo4, 1/2H2O+1.1/2H2O CaSo4, 2H2O + O
گچ از جمله مصالحی است که درصنایع ساختمان ازاهمیت ویژه ای برخوردار میباشد و به علت ویژگیهایی که دارد از زمانهای قدیم درامر ساختمان سازی مصرف داشته است. در بسیاری از ساختمانهای قدیمی گچ نقش موثری داشته است و گچ بریهای بسیار زیبایی از دوران صفویه باقی مانده است.
گچ بعلت خواص خود از اولین قدم در ایجاد یک بنا که پیاده کردن حدودزمین میباشد تا آخرین مراحل آن که سفیدکاری و نصب مورد استفاده قرار میگیرد و حتی در نقاشی ساختمان نیز از گچ استفاده میشود.
گچ از پختن و آسیاب کردن سنگ گچ بدست می‌آید.سنگ گچ از گروه مصالح ساختمانی کلسیم‌دار است که به وفور در طبیعت یافت میشود و تقریبا در تمام نقاط زمین وجود دارد و از لحاظ فراوانی در طبیعت در ردیف پنجم میباشد. سنگ گچ خالص بیر نگ است و سنگ گچ ترکیب شده با کربن به رنگ خاکستری و سنگ گچ ترکیب شده با اکسدهای آهن، بیرنگ، زرد روشن æ یا کبود و یا سرخ است که بر حسب نوع اکسید آهن این رنگها متفاوت است.
گچ در ساختمان مصارف متعددی دارد. از جمله ریختن رنگ ساختمان برای مشخص کردن اطراف زمین و پیاده کردن نقشه، ملات‌سازی ( خاک و گچ)، سفیدکاری، سنگ‌کاری که درمورد اخیر برای نگهداشتن سنگ بطور موقت و ریختن ملات پشت آن مورد مصرف دارد و در صنایع مجسمهÓÇí و ریخته‌گری برای قالب سازی مصرف میشود و در کارهای طبی برای شکسته‌بندی مورد نیاز است.
گچ علاوه بر دو خاصیت عمده که یکی زورگیری و دیگری ازدیاد حجم به هنگام سخت شدن است دارای خواص دیگری هم هست. از جمله آنکه گچ آتیک است، در آتش سوزی مقاوم میباشد، ارزان و فراوان است و دارای رنگی سفید و خوشایند است. بطور کلی خواص گچ را میتوان در موارد زیر دانست:
1-زورگیر بودن: ملات گچ از جمله ملاهایی است که بسیار زورگیر میباشد، در حدود 10 دقیقه سخت می‌گردد. این خاصیت به ما امکان می‌دهد که متغیر های 5 سانتیمتری و همچنین طاقåÇí ضربی را که باید قبل از چیدن هر ردیف آجر بردیفی که قبلا چیده شده است سخت شده و در جای خود ایستاده باشد با این ملات بسازیم.
2-خاصیت ازدیاد حجم: گچ تنها ملاتی است که در موقع سخت شدن در حدود یک درصد به حجمش افزوده میشود و پس از خشک شدن تقلیل حجم پیدا نمی کند. با استفاده از آن خاصیت است که میتوان سطوح وسیعی را با آن اندود کرد زیرا این اندود بعلت آنکه در موقع سخت شدن به حجمش افزوده میشود، کلیه خلل و فرج خود را پر کرده و در آن ایجاد ترک وشکاف نمی شود ودر نتیجه ات نمی توانند در انجا لانه کرده و در نتیجه برای اندود داخل اتاقها کلاً می‌تواند مفید و بهداشتی باشد.
3-مقاومت در برابر آتش‌سوزی: با توجه به اینک گچ سخت شده مانند سنگ گچ دارای دو مولکول آب تبلور است اگر لایه گچ در مقابل حرارت ناشی از آتش سوزی قرار گیرد این آب تبلور دراثر حرارت دوباره از گچ جداشده و بصورت یک لایه آب در مقابل آتش قرار گرفته و برای مدت 2 تا 3 ساعت می‌تواند در مقابل سرایت آتش به فضاهای دیگر مقاومت کند.
4- خاصیت آتیک بودن گچ: گچ در مقابل ارتعاشات صوتی رفتار مطلوبی دارد و تقریبا بین 60 الی 75 درصد این ارتعاشات را بخود جذب نموده و مانع انعکاس آن میشود و در نتیجه از ایجاد پژواک جلوگیری میکند. این حد جذب ارتعاش برای اتاق‌های زندگی و کلاس های درس و حتی سالن‌های کوچک کنفرانس کافی است.
(سالن‌های بزرگ اجرا موسیقی و یا تئاتر باید با وسایل بهتری آتیک شوند).
5-ارزان بودن گچ: بعلت ارزانی وسهل الوصول بودن در همه کارگاهها به مقدار کافی وجود دارد، مورد استفاده است.
6- خاصیت پلاستیک بودن گچ: ملات گچ بعلت خاصیت شکل پذیری فوق العاده ای که دارد میتوان با آن شکل و نقش های زیبایی بوسیله هنر گچ بری ایجاد کرد و بدین وسیله درفضاهای ساختمان زیبایی مخصوصی ایجاد نمود.
7- خاصیت رنگ‌پذیری گچ: اندود گچ پس از خشک شدن تقریبا هر نوع رنگی را بخود می‌پذیرد و بدین وسیله می‌توانیم فضاهای مورداستفاده خود را به رنگ دلخواه رنگ آمیزی کنیم.
8: زمان سخت شدن ملات گچی: ریز دانه‌های گچ نیز زمان متبلور شدن آنرا کوتاه میکند. مواد خارجی تاثیراتی ب زمان سخت شدن ملات گچ دارند. درکارگاه افزودن مواد مختلف باعث تعویق و یا تسریع زمان سخت شدن آن می‌گردد. بطور مثال افزودن نمک طعام تا 2 درصد به ملات، زمان سخت شدن ملات را تا 3 دقیقه کاهش می‌دهد.
آهک شکفته در ملات گچ زمان خودگیری راافزایش می‌دهد با افزودن خاک رس به گچ مدتها آنرا کند گیر میکند.بلکه در مصرف آن نیز صرفهÌæíí میشود. از این مخلوط ملات گچ و خاک برای زدن طاق ضربی و آستر دیوارها استفاده میشود.
وقتی گچ زنده را با آب مخلوط می‌کنیم به سرعت خود را میگیرد و کم کم خاصیت خمیری و قدرت چسبندگی خود را از دست می‌دهد، تا کاملا سخت شود. زمان گیرش گچ زیرکاری پس از 4 دقیقه شروع و پس از 10 دقیقه خاتمه می‌یابد. در صورتی که زمان گیرش گچ اندود کاری ( گچ کشته) 8 تا 25 دقیقه پس از مخلوط شدن با آب آغاز میشود وپس از 25 تا 60 دقیقه خاتمه می‌یابد.
باید در نظر داشت که سخت شدن ملات گچ بایستی درحرارت پایین تر از 65 درجه سانتیگراد باشد، در غیر اینصورت گچ مجددا آب تبلور خود را از دست می‌دهد و از تاب آن کاسته میشود.
سرعت جلوگیری ملاتهای گچی باعث میشود سطح اندود شده صاف و یکنواخت نباشد. برای سفید کاری صاف و بدون موج سطوح را در دو لایه اندود مینمایند. برای لایه آستر از ملات گچ زنده و برای تخت و یکنواخت کردن سطح آبستر از ملات گچ کشته استفاده مینمایند که اصطلاحا آنرا اندود گچی می‌نامند.
برای تهیه ملات گچ کشته آب ملات را افزا یش میدهند، در حالت خمیری آنرا ورز میدهند تا همنشینی بلورهای آن بتاخیر افتد. ضخامت ملات گچ کشته بسیار کم است و برای پر کردن پستی و بلندیها و خلل و خرج لایه اول بکار می‌رود. لایه گچ کشته چون بطریقه فیزیکی خشک میشود، نه تنها در موقع خشک شدن ازدیاد حجم پیدا نمی کند بلکه بعلت از دست دادن آب از حجم آن کاسته میشود بنابراین اگر ضخامت این لایه زیاد باشد، ترک برمی‌دارد.
9- گچ در مقابل آب: گچ در مقابل آب و رطوبت مقاومت نداشته و بسیار ضعیف است و لایه‌های سفید کاری اگر در مجاورت رطوبت قرار گیرند طبله کرده و بصورت جدا از هم در دیوار ظاهر می‌شوند و پس از اینکه رطوبت از بین رفت نیز به حالت اولیه با زنمی گردد، به همین علت از بکار بردن گچ در مکانهایی که آب در تماس است مانند توالت و آشپزخانه و حمام باید خودداری کرد. همچنین در ساختمانهایی که در مناطق مرطوب هستند برای سفید کاری بجای گچ از سیمان سفید یا آهک استفاده میشود.
10-تاثیر حرارت بر گچ: ضریب هدایت حرارت گچ ناچیز است ولی اگر ملات گچ در گرمای بیش از 50 درجه سانتی گراد بماند تاب مکانیکی خود بتدریج از دست می‌دهد.
11- ملات گچ در برابر یخبندان: ملاتهای گچی د رمقابل سرما و یخبندان مطمئن و مقاوم می‌باشند.
12- همنشینی با فات: بعلت محلول بودن گچ در آب و پایداری کم ترکیب آن این ملات موجب زنگ زدن و خرده شدن آهن، روی و سرب میشود. به همین علت باید فات همجوار با گچ را بخوبی عایق‌کاری نمود.
13- مقاومت مکانیکی: نمونه ملات گچ که در حرارت 35 تا 45 درجه سانتی گراد خشک شده باشد پس از 28 روز 25 کیلوگرم بر سانتی متر مکعب تاب خمشی و 60 کیلوگرم بر سانتیمتر مربع تاب فشاری داشته باشد.
بطور کلی گچ باید کاملا پخته آسیاب و الک شده و کاملا سفید باشد. گچهای کاملا سوخته نباید در ساختمان مصرف شود.گچی که از کوبیدن نخاله گچ بدست می‌آید تنها یکبار برای آستر گچ و خاک قابل استفاده است. دانه های گچ ساختمانی باید از 2/0 میلیمتر ریزتر باشد و زیر دست کاملا نرم باشند.
موارد مصرف |
نوع گچ |
کارهای عمومی مانند ملاتها، تولید قطعات پیش ساخته و بلوکهای گچی درنقاطی که میزان رطوبت هوا کمتر از 60/0 باشد. |
گچ ساختمانی |
اندودهای داخلی در مناطقی که رطوبت نسبی هوا کمتر از 60/0 باشد. |
گچ اندود |
اندودهای داخلی و نماسازی در مناطقی که رطوبت نسبی هوا از 60/0 بیشتر باشد. |
گچ بری ـ ملات |
گچ پخته را باید از اثر آب دررطوبت هوا حفظ کرد و در ظروف مخصوص یا کیسه های آب بندی شده نگهداری نمود و مشخصات انواع آن بر روی کیسه ها نوشته شود.
آهک از مهمترین مصالح کلسیم دار است که در ساختمان به شکلهای گوناگون مورداستفاده قرار میگیرد. در صنعت ساختمان سازی کربناتهای کلسیم که سنگهای آهکی جزء آنهاست، بصورت‌های گوناگون مصرف میشود از جمله بصورت سنگهای ساختمانی مانند سنگهای تراورتن و مرمرو. و یا بصورت اکسید کلسیم که به آن آهک زنده می‌گویند که بعنوان ماده چسبنده ملات در ساختمان سازی استفاده میشود.ولی آهک زنده به علت میل ترکیبی شدید که با فات دارد با فات مصرف شده ساختمان نظیر لوله های آّب و لوله شوفاژ ترکیب شده درآنها خوردگی ایجاد کرده و موجب پوسیدگی میشود.
آهکí (اصول تهیه و بکارگیری آهک):
در واقع اصول تهیه و بکارگیری آهک، تبدیل سنگ آن به حالت قابل مصرف و بازگشت مجدد آن به سنگ آهک پس از مصرف میباشد.
تهیه سنگهای آهکی از معادن مربوطه سنگهای آهکی دارای منشاء CaCo3 می‌باشند.
با بوجود آوردن قریب به 900 درجه سانتی گراد حرارت پس از بخار شدن آّب همراه با سنگ، ترکیب CaCo3 را در کوره های مکانیزه و یا سنتی می‌شکنند و آنرا تبدیل به آهک زنده به فرمول CaO و گاز CO2 می‌کنند. گاز کربنیک با سایر بخارات از بالای کوره خارج میشود.
آهک زنده را با آب ترکیب و تبدیل به آهک شکفته با فرمول Ca(OH)2 می‌کنند. این ماده که از دسته قلیایی‌هاست میل ترکیبی فراوانی با اسیدها دارد. آهک شکفته را بصورت خالص با خاک یا ماسه به عنوان شفته آهکی در اندود و یا ملات بکار می‌برند.
گاز دی اکسید کربن موجود در هوا با آب و رطوبت ترکیب میشود و ایجاد اسید ناپایداری را مینماید که به داخل ملات نفوذ میکند و با آن ترکیب میشود و تولید CaCo3 میکند. این عمل بسته به مکان کاربرد و نوع ملات حتی تا ماهها به طول می‌انجامد. این مدت به رطوبت هوا، میزان گرمای آن و ضخامت ملات بستگی دارد.
آهک زنده جسمی سفید رنگ با درجه ذوب 2500 درجه سانتیگراد است. بخاطر درجه ذوب بالا از آن به منظور اندود نمودن سطح کوره ها استفاده مینمایند. این ماده میل ترکیبی فراوانی با آب دارد و به همین دلیل درنگاهداری آن باید دقت فراوانی بعمل آورد. سنگ آهکی که به روش صنعتی حرارت دیده باشد و مبدل به آهک زنده شود مرغوب تر و یکنواخت‌تر است.
عمل تبدیل آهک زنده به نیترات کلسیم را شکفتن آهک می‌خوانند. آهک پس از آنک شکفته شد بسته به درجه خلوص، ازدیاد و حجم پیدا میکند و در آهک‌های لاغر این ازدیاد حجم 25/1 تا 2 برابر و در آهک‌های چاق از 2 تا 5/3 برابر حجم اولیه است. همراه با این فعل و انفعالات شیمیایی مقداری حرارت نیزآزاد میشود. سرعت عمل شکفته شدن به سه عامل زیر بستگی دارد.
آهکی که خرد شده باشد سریعتر از قطعات بزرگتر هیدراته میشود.
آهک خالص بسیار سریعتر از آهکی که ناخالصی دارد شکفته میشود.
آهک پخته قادر به شکفتن نیست و آهک سوخته نیز به علت اثر ناخالصیها دیر یا هرگز نمی‌شکند. در ضمن بسته بهمیزان تمایل آهک به هیدراته شدن سه حالت زیر باید رعایت شود.
1- آهکی که به سرعت می‌شکفد بایستی به آب اضافه شود نه آب به آهک. آّ ب بایستی روی آهک را بپوشاند و باید مانع از تبخیر آب بوسیله افزودن آهک شد. این آهک تولید ملات کاملا هوایی میßäÏ.
2- آهکی که متوسط شکفته میشود بایستی آنقدر آب به آن اضافه نمود تا نیمی از آن درآب غوطه‌ور گردد. این نوع آهک تولید ملات نیمه آبی مینماید.
3- آهکی که به آهستگی شکفته شود بایستی آنقدر آب به آ اضافه کرد تا کاملا آنرا مرطوب کند. از این آهک ملاتهای آبی تولید میشود.
شکفتن آهک زنده ممکن است با سوختن آهک بعلت بروز حرارت زیادی که آزاد میشود همراه باشد. آهک سوخته فعالیت ندارد و در ملات مثل یک جسم خنثی عمل میکند و بی‌مصرف است. برای جلوگیری از سوختن آهک باید سعی کرد که تمام ذرات آهک با آب تماس داشته باشد و برای این کار باید مخلوط را خوب بهم زد. باید در نظر داشت که استفاده از آهک شکفته در ملات موجود ازدیاد حجم میشود و خساراتی در پی خواهد داشت. برای آهک خالص میزان آب مورد نیاز در حدود 22 درصد ولی درعمل تا 35 درصد وزن آهک آّب مصرف میشود.
به منظور شکفته شدن آهک چند روش معمول است که برخی درکارگاه و بعضی در کارخانه انجام میشود.
عبارت است از یک حوض که در یک طرف آن و بر روی سطح زمین یک حوضچه چوبی ساخته شده است. این دوقسمت توسط یک دریچه با توری سیمی با هم ارتباط دارند.
- آهک را در حوضچه چوبی و پخش می‌کنند.
- روی آن آب می‌پاشند تا نیمه ارتفاع آن آب بالا بیاید (این میزان مربوط به آهکی است که متوسط شکفته شده باشد).
- پس از اینکه کلوخه ها خوب خیس خوردند، آنها را بهم می‌زنند تا تبدیل به شیر آهک شود.
- دریچهåÇ را باز می‌کنند تا شیر آهک را در حوض عمیق مجاور شود. در این هنگام کلوخه‌هایی را که در پشت توری جمع شده، بیرون می‌ریزند (این اعمال تکرار میÔæÏ).
- شیر آهک در کف حوض رسوب میکند و آب اضافی بر روی آن جمع میÔæÏ (یا جذب خاک و یا تبخیر می‌گردد).
- برای آنکه همه آهک درون حوض بخوبی بشکفد درشرایط های عادی 6 تا 8 هفته بطول می‌انجامد.
- هرگاه ترک‌هایی به عرض یک بند انگشت در سطح آهک پیدا شد، آهک بخوبی شکفته و قابل مصرف است.
- برای آکه گاز کربنیک موجود در هوا با آهک شکفته ترکیب شود، روی آنرا با قشری از ماسه می‌پوشانند و از حرارت و تابش آفتاب حفظ می‌کنند.
باید توجه داشت که بایستی از ریختن شیر آهک تازه بر روی خمیری که خود را گرفته جلوگیری کرد.
محصول این روشها مرغوبتر از نوع اول است و به شیوه زیر عمل می‌کنند:
- سطح زمین را تمیز می‌کنند.
- یک لایه 20 الی 30 سانتی متری از آهک زنده بر روی این سطح پهن می‌کنند.
- روی قشر آهک زنده آب پاشیده و کلوخه‌ها را زبر و رو می‌کنند.
- پس از شکفتن قشر اول یک لایه دیگر آهک زنده بر روی آن می‌ریزند و عمل را تا ارتفاع قریب به یک متر ادامه میدهند.
- یک لایه کاه‌گل بر روی پشته فراهم آورده می‌کشند. این عمل باعث میÔæد که گرمای تولید شده محفوظ بماند و با تبخیر آّب اضافی در زیر پوسته کاه گل، فشار بالا می‌رود و گرمای محبوس شده تا حدود 400 درصد درجه ساتیÇÏ می‌رسد، پس از یک هفته آهک تماما شکفته و بصورت پودر در می‌آید.
- پودر حاصل را سرند میßääÏ و مورد استفاده قرار میدهند.
ساختمان آن شامل چند استوانه میباشد که بر روی یکدیگر قرار گرفته‌اند. آهک را وارد استوانه بالایی مینمایند و در آنجا با آب مخلوط می‌کنند. مقدار این آب بوسیله یک شیر کنترل میشود. این استوانه شروع به حرکت میکند و آهک مخلوط شده در آب بتدریج از استوانه بالا به استوانه پایینتر منتقل می‌گردد.وقتی که شیره آهک از استوانه تحتانی خارج میشود کاملا تیدراته شده است.
در این طریقه بخار آب را با 3 تا 4 اتمسفر فشار به آهک درون مخزن استوانه‌ای فولادی می‌پاشند. پس از چند ساعت آهک شکفته را از مخزن خارج می‌کنند.
آهک شکفته گردی است با وزن مخصوص 2/2 تن در متر مکعب که بایستی درشتی دانه‌های آن کمتراز 2/0 میلیمتر باشد. معمولا آهک‌هایی که دارای مقدار بیشتری هیتریت هستند دارای خاصیت ارتجاعی بیشتری نسبت به نوع خالص‌تر می‌باشند و همینطور آهکåÇí منیزیمی دارای سختی بیشتری هستند. آهک شکفته درهنگام سخت شدن تغییر حجم نمی‌دهد.
آهک شکفته درهنگام ساختن شفته و ملاتهای ماسه، آهک، گل آهک، باتارد (ماسه، آهک، سیمان)، گچ و آهک، در کارهای بنایی و اندودها استفاده میشود. همچنین در ساختن چسباننده‌های آهک، پورولان، آهک سرباره) آجر ماسه آهکی، پایدار کردن خاک و ساختن خشت‌های پایدار شده آهکی، بتن، آهکی سنگین یا متخلخل از آهک بهره‌گیری میشود. افزودن آهک به ملات سیمانی باعث افزایش خاصیت خمیری و قابلیت کابرد، افزایش نگهداری آب، انعطاف‌پذیری بیشتر ملات تحت تنش و چسبندگی بیشتر ملات به مصالح بنایی میشود.
کاهش نفوذپذیری ملاتåÇ و اندودها در مقابل آّب، کاهش جمع‌شدگی ناشی از خشک شدن ملات و ثابت ماندن حجم آن پس از گرفتن و سخت شدن از دیگر محاسن افزودن آهک به ملات سیمانی است. آهک با خاک احتمالی موجود در ماسه ترکیب میشود و از آثار مخرب خاک در ملات سیمانی می‌کاهد.
مصرف آهک در پایداری خاک نیز بسیار معمول است. کاهش زمان خشک شدن مخلوط در نواحی مرطوب، کاهش میزان انقباض و انبساط خاک بر اثر تغییر رطوبت، تسریع در شکستن کلوخهåÇí خاک رسی، افزایش مقاومت، کاهش نفوذ رطوبت و افزایش دوام و پایایی خاک از جمله مزایای استفاده از آهک بشمار میíÏ. همچون وجود آهک در خاک مانع از روئیدن گیاهان میÔæÏ.
که در حین تبدیل شدن به کربنات به آهستگی سخت میÔæäÏ¡ قریب به 100-85درصد CaO همراه دارد و خیلی زود شکفته میÔæÏ و در طی این مدت حرارت زیادی از خور بروز میÏåÏ.
که دارای کمی ناخالصی رسی میÈÇÔäÏ. 85-75 درصد آهک به همراه دارند. در زیر آب هم سخت میÔæäÏ و مقاومتی بیش از آهکåÇí هوایی دارند.
از پختن سنگåÇí آهکی رسدار و نرم کردن آن بدست میíäÏ. 75-65درصد آهک CaO دارد و همچون سیمان درون آب سخت میÔæäÏ¡ ولی سرعت شکفته شدن و ازدیاد حجم بسیار اندکی دارند.
مخلوطی است از خاک و شن و دوغاب آهک که به عنوان یک ملات هیدرولیک (آبی) مورد مصرف میÈÇÔÏ و برای سخت شدن نیازی به هوا ندارد.
مشخصات شفته آهک:
معمولاً مقدار آهک مورد نیاز بین 350-200 کیلوگرم دوغاب آهک شکفته چاق در هر مترمکعب میÈÇÔÏ.
خاک مورد استفاده برای شفته بایستی به طور متوسط دارای 30% دانهåÇí سنگی باشد.
زمان گرفتن شفته بر حسب درجه حرارت متغیر است. برای بارگذاری بر روی شفته (شروع عملیات ساختمانی) بایستی حداقل بطور متوسط 5 روز از زمان ریختن آن گذشته باشد، بطوری که شفته افت لازم را کرده باشد.
شفته آهکی را برای آنکه دانهåÇí رسی آهک احاطه گردند، بایستی با دوغاب آهک و خاک ساخت، در صورتی که از آهک خشک استفاده شود، آب اضافه شده قبل از تولید شیر آهک، دانهåÇí رسی را احاطه میßääÏ و در عمل ترکیب ناقصی انجام میÔæÏ.
به علت میل ترکیبی فراوان آهک بایستی در ساختمان از همنشینی فاتی چون سرب، روی، آلومینیوم و آهن با ملات آهکی خودداری کرد و با قیراندود کردن، پیچیدن نوار عایق یا رنگíí با رنگåÇí مقاوم فات از پوسیدن تدریجی آنها خوداری به عمل آورد.
سطح اندود از آهک خشک نشده موجب ضایع شدن رنگíí میÏÏ. این تاثیر بر روی رنگåÇí روغنی بیشتر است و رنگ را تجزیه کرده از بین میÈÏ.
اضافه نمودن آهک به بعضی روکشåÇí گچ، بلامانع است، ولی در برخی که به نام روکشåÇí سولفات کلسیمÏÇ خشک معروفند، ایجاد اشکالاتی میäÇíÏ. با اضافه کردن آهک شکفته به ملاتåÇí سیمانی، کارایی آنها را افزایش میÏåäÏ. آهک را نباید با سیمانåÇí دارای اکسید آلومینیوم مخلوط کرد.
یکی از مزیتåÇí بزرگ ملاتåÇí آهکی بر ملاتåÇí سیمانی، انقباض نسبتاً اندک آنها پس از خشک شدن میÈÇÔÏ که باعث میÏÏ که با مخلوط کردن آهک در ملاتåÇí سیمانی، کارایی آنها را افزایش دهند.
برای استفاده از ملات آهکی در دیوارهای ضخیم، چون خودگیری ملات به کندی صورت میíÏ¡ پس از مدت زیادی کامل میÔæÏ. به عنوان تسریع در سخت شدن به آنها مقداری سیمان اضافه میäÇíäÏ.
خودگیری ملات آهکی را به تعویق میÇäÏÇÏ و به همین منظور مخلوطåÇí آهکی لاغر را نباید در نقاط سردسیر بکار برد.
تاب فشار در ملاتåÇí گوناگون آهکی متفاوت است، اما ملات ماسه آهک که پس از ملات ماسه سیمان پرمصرفÊíä آنهاست، باید پس از 28 روز در هوای نمناک دارای 10 کیلوگرم بر سانتیمتر مربع تاب فشاری و نصف آن تاب خمشی باشد.
آهک زنده را باید از اثر آب و دیÇßÓíÏ کربن هوا حفظ کرد و همانند سیمان در ظروف مخصوص و کیسهåÇí آبÈäÏí شده نگهداری نمود. مشخصات آهک باید روی ظروف حمل و کیسهåÇ نوشته شود. چنانچه آهک مدتی را در انبار بماند و از نظر کیفیت مشکوک باشد، باید آزمایش کیفیت آنرا قبل از مصرف انجام داد.
آهکåÇí مناسب برای مصارف گوناگون
موارد مصرف |
نوع آهک |
ملاتåÇí ماسه åß¡ گل آهک و.، پایدار کردن خاک در راهÓÇí¡ خشتåÇí پایدار شده با آهک، شفته آهکی، پیÓÇí در خاکåÇí معمولی، بتن آهکی سنگین یا متخلخل. |
خمیر یا گرد آهک شکفتهÇí که به صورت دوغاب درآمده باشد (آهک سفید) |
ملات و اندود ساختمانåÇí دریایی، پیÓÇí در خاکåÇí سولفاتÏÇ با سولفات زیاد |
آهکåÇí آبی (آهکåÇí لاغر) |
پیÓÇí در خاکåÇí سولفاتÏÇ با سولفات کم |
آهکåÇí نیمهÈí (خاکستری) |
پایدار کردن خاک در راهÓÇí¡ آجر ماسه آهکی، بتن آهکی سنگین و متخلخل، سیمان آهک پوزولان و آهک سرباره |
آهک زنده کلسیمی پرمایه |
شفته پیÓÇí ساختمانåÇí کم ارتفاع |
دوغاب آهک کمÇíå |
سیمان پرتلند یکی از مصالح چسبنده آبی (هیدرولیک) است که در آب و هوا سخت میÔæÏ. این سیمان محصول آسیاب کردن مخلوطی از آهک و رس است که بر اثر حرارت به خوبی پخته شدهÇäÏ.
وجود رس نشانÏåäÏå وفور سیلیکات کلسیم در کلینکر است که مخلوطی از مواد اولیه است که حرارت دیده و گداخته شدهÇäÏ و به صورت گلولهåÇíí به قطر 40-10 میلیمتر درآمدهÇäÏ. کیفیت کلینکر بیان کننده مشخصات سیمان است که مقاومتåÇí بدست آمده، دوم و تحمل شرایط مختلف از آن جملهÇäÏ.
برای کنترل زمان خودگیری سیمان در هنگام آسیاب کردن کلینکر، آن را با 5/3-5/1درصد وزنی گچ مخلوط میäÇíäÏ. برچسب نیاز ممکن است سیمان به همراه خود تا 15% وزنی افزودنیåÇí مورد وم داشته باشد. کیفیت کلینکر بستگی به خصوصیات شیمیایی و معدنی مواد اولیه و ترکیب آنها دارد. کلینکر سیمان پرتلند بوسیله مخلوطی از سنگ آهک و خاک رس تهیه میÔæÏ.
سنگ آهک عمدتاً از دو اکسید CaO, Co2 تشکیل شده است، در حالی که خاک رس شامل انواع اکسیدهای مواد معدنی است (SiO3, Al2O3, Fe2O3) و اکسیدهای منیزیم و اکسیدهای قلیایی هم در کلینکر موجودند که حضور آنها کیفیت سیمان را به شدت کاهش میÏåÏ.
سیمان پرتلند معمولاً از مخلوط سنگ آهک و خاک رس که به کمک میزان معین از مواد افزودنی که اکسیدهای موردنظر را تامین میßäÏ¡ تهیه میÔæÏ (78-75درصد کربنات کلسیم و 25-22درصد مواد رسی).
تهیه مواد اولیه و تکمیل کمبودها ← گداختن مخلوط ← آسیاب نمودن کلینکر بدست آمده به همراه مواد افزودنی مورد نیاز.
دو راه برای تولید سیمان پرتلند:
1. روش تر 2. روش خشک
الف) روش تر: مواد اولیه به کمک آب مخلوط میÔæäÏ¡ خمیر شده و پخته میÔæäÏ که به علت کیفیت بالای محصول ترجیح داده میÔæÏ.
ب) روش خشک: مصالح به صورت خشک مخلوط و گداخته میÔæäÏ.
در آسیاب کلینکر با نسبت متناسب گرد گچ مخلوط و آسیاب میÔæÏ و سیمان بدست آمده از سیلوها به سمت بخش بستهÈäÏí هدایت میÔæÏ.
سیمان معمولاً در کیسهåÇí 50 کیلویی که دارای حجم تقریبی 30 دسیÊßÚÈ است، بستهÈäÏí میÔæÏ. برای کارهای بزرگ ساختمانی چون پلåÇ و سدهای بتنی، سیمان را میÊæÇä به صورت فله با کامیونåÇí دارای مخزن مخصوص حمل کرد و در سیلوهای سیمان انبار نمود.
خودگیری و سخت شدن مخلوطåÇí سیمانی:
زمانی که سیمان با آب مخلوط شود، واکنش شیمیایی آغاز میÔæÏ. بر روی سطح هر دانه سیمان، محصولات حاصل از هیدراته شدن پدید میíÏ که بر اثر اتصال این هیدراتåÇ به یکدیگر تمام دانهåÇ به هم ارتباط میíÇÈäÏ.
خودگیری مخلوط سیمانی به نسبتåÇí اختلاط و شرایط هوا که معمولاً حدود 3 ساعت پس از جا دادن و متراکم کردن مخلوط انجام میÔæÏ.
باید درنظر داشت که در این مرحله مخلوط سیمانی مقاومت بسیار کمی دارد و به آسانی آسیبí است. واکنشåÇí شیمیایی ادامه یافته و بتن سختÊ و مقاومÊ میÔæÏ. بیشتر واکنشåÇ و همچنین کسب مقاومت در ماه اول سن بتن به عنوان یک مخلوط سیمانی صورت میíÏ¡ ولی تا سالåÇí زیادی به کندی ادامه میíÇÈÏ.
تغییر میزان مواد متشکله سیمان موجب دگرگونی در سرعت خودگیری آن میÔæÏ.
سیمان پخته تاب ملاتش کم است و همچنین سیمانی که بیش از حد حرارت دیده باشد، کنتر هیدراته میÔæÏ.
با افزایش حرارت محیط خودگیری سیمان تسریع میíÇÈÏ. مخلوطåÇí سیمانی نباید در مدت خودگیری در حرارت کمتر از 2 درجه سانتیگراد قرار گیرند، مگر اینکه پیشگیریåÇí مربوطه انجام شده باشد. در اینگونه موارد میÊæÇä از آن دسته سیمانåÇíí که از خود حرارت بیشتری بروز میÏåäÏ¡ استفاده کرد و سعی در حفظ حرارت کرد.
استفاده از مخلوطåÇí سیمانی در حجمåÇí بزرگ باعث بروز حرارت زیادی خواهد شد که زیاäæ میÈÇÔÏ.
در اینگونه موارد از سیمانåÇíí که حرارت کمتری در هنگام خودگیری از خود پس میÏåäÏ¡ استفاده میÔæÏ.
هر چه بین زمان پختن سیمان و استفاده از آن طولانیÊ باشد، خودگیری نیز کندتر است.
آب همراه با املاحی چون گچ، خودگیری سیمان را کند میßäÏ. به همین ترتیب مواد شیمیایی موجود در آب هر یک به نحوی در مشخصات محصولات سیمانی موثرند. آب مورد استفاده در مخلوط سیمانی باید بیÈæ¡ بیØÚ و رنگ و به مقدار مناسب باشد.
عوامل موثر در سخت شدن و استحکام سیمان:
آب مصرفی محصولات سیمانی به 3 بخش تقسیم میÔæÏ:
1. به میزان 25%وزن سیمان با آب ترکیب میÔæÏ.
2. به میزان 15% وزن سیمان به شکل لعاب در ملات میÇäÏ.
3. باقی در فضای بین ذرات باقی میÇäÏ و به مرور تبخیر میÔæÏ.
آب و هوای بجای مانده در محصولات سیمانی، آن را پوک و از تاب آن میßÇåÏ. از این رو نباید در ساختن ملات آب اضافی مصرف کرد. مقدار آب همراه با آن بستگی به عوامل مختلفی چون گرمای هوا، شکل دانهåÇí پرکننده و زمان مصرف دارد.
تغییر مقدار سیمان باعث تغییرات در مقاومت فشاری آن میÏÏ.
هرچه محصول سیمانی بیشتر در محل محفوظی باقی بماند، مقاومت آن بیشتر میÔæÏ. بتن حاصل از سیمان پرتلند معمولی در شرایط پس از 3 روز و پس از 28 روز، 86% مقاومت نهایی را پیدا میßäÏ.
هرچه مقدار ترکیبات مواد اولیه سیمان دقیقÊ باشد، مقاومت بیشتری حاصل خواهد شد. ترکیبات گوگردی، قلیایی و اکسید منیزیم تاثیر مخربی در مقاومت محصول سیمانی دارند.
هرچه میزان حرارت و فشار در هنگام سخت شدن بتن بیشتر باشد، مقاومت آن بیشتر خواهد شد، اما افزایش بیش از حد آن باعث سقوط مقاومت بتن میÔæÏ. افزایش حرارت باعث تبخیر آب در بتن و پوک شدن آن میÔæÏ. به همین دلیل آن را مرطوب نگهداری میßääÏ.
هرچه هوای مخلوط سیمانی بیشتر خارج شود و وزن مخصوص بیشتری داشته باشد، مقاومت بالاتری بدست خواهد آمد.
مخلوطåÇí سیمانی را به نسبتåÇí حجمی تهیه میäÇíäÏ. گرچه اعمال نسبتåÇí وزنی از دقت بیشتری برخوردار است. بطور مثال ملات ماسه سیمان 1:6، مخلوطی است شامل یک قسمت سیمان و شش قسمت ماسه شسته به همراه آب و یا بتن 1:2:3، شامل یک حجم سیمان، دو حجم ماسه و سه حجم شن میÈÇÔÏ.
مقدار آب با میزان رطوبت دانهåÇí سنگی و شکل آنها، حرارت هوا، نوع سیمان و مکان مصرف و نوع مصرف متناسب است.
بیشتری کاربرد را دارد و برای ساخت بتن جهت ساختمانåÇ¡ جادهåÇ و کلیه کارهایی که نیاز به خواص ویژهÇí نیست، مصرف میÏÏ. کسب مقاومت این نوع سیمان برای کلیه کارهای بتنی به اندازه کافی سریع است.
در برابر اسیدها و سولفاتåÇ صدمه میÈíäÏ¡ لذا در شرایطی که در مقابل این عوامل قرار میíÏ¡ قابل بهرهÈÏÇí نیست.
همانند پرتلند معمولی است، با این تفاوت که مواد اولیه آنرا با دقت بیشتری تهیه و استفاده میßääÏ و بیشتر آسیاب میßääÏ. خیلی سریع خود را میíäÏ و به سرعت سخت میÔæäÏ و مقاومت بیشتری در برابر هجوم سولفاتåÇ از خود نشان میÏåäÏ.
از لحاظ شیمیایی مشابه سیمان پرتلند معمولی است و به علت ریز بودن ذرات آن باعث سریع و مقاومت در اوایل سن بتن میÔæÏ. واژه زودگیر نباید با خودگیری سریع اشتباه گردد. در بتنی که با سیمان پرتلند زودگیر ساخته میÔæÏ¡ خودگیری اولیه مشابه پرتلند معمولی است، ولی پس از خودگیری اولیه، سرعت کسب مقاومت بتن بیشتر میÔæÏ. این سرعت کسب مقاومت باعث میÔæÏ که قالبÈÏÇí در زمان کوتاهتری انجام پذیرد. به همین دلیل این نوع سیمان بیشتر در کارخانهåÇí قطعات پیش ساخته یا زمانی که در کارگاه کار باید با سرعت انجام پذیرد، مصرف میÏÏ.
این نوع سیمان به دلیل آنکه نسبت به سیمان پرتلند معمولی حرارت بیشتری تولید میßäÏ¡ مصرف آن در هوای سرد توصیه میÔæÏ و اثر منفی دمای پایین در بتن را خنثی میßäÏ.
روند کسب مقاومت آن به آهستگی صورت میíÏ و همانطور که از نام آن پیداست، مقدار حرارت تولید شدن توسط آن نسبت به سیمان پرتلند معمولی کمتر است. به این دلیل مصرف آن برای بتنíí با حجم زیاد مانند سدها، یعنی جایی که کم شدن حرارت بتن امری حیاتی است، اامی میÈÇÔÏ.
در این نوع سیمان، اصلاح مواد اولیه و کاهش آلومینات کلسیم باعث میÔæÏ تا مقاومت بهتری در مقابل تهاجم شیمیایی ناشی از سولفاتåÇ در شرایط مرطوب در پسابåÇí صنعتی آجرهای رسی و همچنین شرایط قلیایی از خود نشان دهد.
رنگ آن کمی تیرهÊ است و بطور کلی سیمان ضدسولفات برای بتنåÇíí که در معرض سولفات قرار دارند، مانند آب دریا، خاک یا آب زیرزمینی دارای سولفات مصرف میÔæÏ.
چنانچه از سیمان پرتلند ضدسولفات استفاده میÔæÏ¡ مقدار آن نباید کمتر از 280 کیلوگرم در مترمکعب باشد (برای بتن با حداکثر اندازه سنگدانه، 20 میلیÊ) و نسبت به سیمان نباید بیش از 55% در نظر گرفته شود. بسته به افزایش مقاومت نسبت سیمان آن افزایش میíÇÈÏ (بدون تغییر در میزان آب).
این سیمان نسبت به سیمان پرتلند معمولی کندتر به سختی نهایی میÓÏ و مقدار کمتری حرارت تولید میßäÏ که برای بتنíí حجیم و مقاطع ضخیم به علت تولید حرارت کمتر، مصرف این نوع سیمان مناسب است.
سیمان پرتلند روباره آهنگدازی (سرباره):
از آسیاب شدن مخلوطی از کلینکر سیمان پرتلند معمولی و روباره کوره آهنÏÇí ساخته میÔæÏ. برای کلیه مواردی که سیمان پرتلند معمولی استفاده میÔæÏ¡ قابل مصرف است، اما کسب مقاومت اولیه آن کندتر صورت میíÏ¡ بخصوص اگر هوا سرد باشد. بنابراین در مواقعی که قالبÈÏÇí در زمان کوتاهتری انجام میíÏ¡ ممکن است مصرف این سیمان مناسب نباشد.
سیمان پرتلند سرباره یک سیمان کم حرارت است و مانند سیمان ضدسولفات برای کاهش حرارت در قطعات ضخیم به عنوان یک مزیت میÊæÇä آن را مصرف نمود.
مقاومت آن در برابر تهاجم مواد شیمیایی بیش از سیمان پرتلند معمولی است.
از مواد خاصی ساخته میÔæÏ که دارای آهن و منگنز بسیار کمی است.
مصرف آن محدود به جایی است که نیاز به نما با رنگ سفید یا روشن باشد و معمولاً همراه با سنگدانهåÇí مخصوصی استفاده میÔæÏ.
قیمت آن دو برابر پرتلند معمولی است. بنابراین در تمام مراحل کار، انتقال و مخلوط کردن باید رعایت احتیاط به عمل آید تا از آلودگی آن جلوگیری گردد.
خواص گیرش و کسب مقاومت این نوع سیمان مشابه سیمان پرتلند معمولی است.
برای ساخت ملات و آجر و اجرای کارهای بنایی نازکßÇí است. از این سیمان نباید برای ساخت بتن استفاده کرد. این نوع سیمان از سیمان پرتلند معمولی و مقدار پودر سنگ بسیار ریز و پر کننده و مواد حبابÓÇ ساخته میÔæÏ و بدون اینکه نیازی به آهک باشد، میÊæÇä از آن ملاتی با کارایی مناسب ساخت.
مشابه سیمان پرتلند معمولی است که مقدار ماده مضاف دافع آب به آن اضافه شده است. خواص آن همانند پرتلند معمولی است و به همان صورت مصرف میÔæÏ.
مزایای عمده این نوع سیمان، موقعی است که در پشت لایه نازکßÇí استفاده گردد تا عمل مکش آب کنترل شود و کاهش یابد و لایه نازکßÇí آب خود را پس ندهد.
همانند پرتلند معمولی است که در هنگام تولید بر روی آن فرآیند بخصوصی میíÏ تا یک روکش ضدآب بر روی ذرات سیمان بوجود آید که در موقع انبار کردن از جذب رطوبت جلوگیری نماید.
استفاده از آن محدود به مواقعی است که شرایط انبار کردن نامطلوب بوده یا زمان انبار کردن بیش از 3 ماه قبل از مصرف باشد.
در هنگام اختلاط روکش ضدآب از بین میæÏ و سیمان با آب بطور معمول واکنش نشان میÏåÏ. زمان اختلاط را باید حداقل یک دقیقه بیش از حد معمول افزایش داد و از مخلوط کن دستی نیز بهتر استفاده نشود.
این سیمان، سیمان پرتلند محسوب نمیÔæÏ. از پخت مخلوط سنگ آهک و بوکسیت (سنگ معدن آلومینیوم) در کوره بدست میíÏ.
روند خودگیری بتن ساخته شده با این سیمان مشابه پرتلند معمولی است، ولی وقتی روز سخت شدن آغاز میÔæÏ¡ کسب مقاومت آن بسیار سریع است و این مقاومت ظرف 24 ساعت به بیش از 550Kg/Cm2 میÓÏ. در مقابل تهاجم عوامل شیمیایی مقاومت بیشتری نسبت به سیمان پرتلند معمولی دارد و اگر با سیمان پرتلند معمولی آلوده شود، گیرش آن ناگهانی خواهد بود. باید جدا از سیمانåÇí دیگر انبار شود و هیچ نوع ماده اضافی با آن مخلوط نگردد.
مخلوطی از دوده نرم یا پودر سرباره آهنÇí و سیمان پرتلند معمولی است. این دوده نسبت به آهک آزادی که در هنگام هیدراتاسیون سیمان پرتلند آغاز میÔæÏ¡ عکسÇáÚá نشان میÏåÏ.
سیمان پوزولانی از نوع سیمانåÇí کمÍÇÊ است و خودگیری اولیه آن کندتر از سیمان پرتلند معمولی انجام میÔæÏ و سخت شدن نهایی آن تا 12 ماه به طور میÇäÌÇÏ و مقاومت خوبی در برابر آب دریا و سولفاتåÇ دارد.
خصوصیات فیزیکی و مکانیکی مخلوطåÇí سیمانی:
تمام سیمانåÇ وقتی با آب مخلوط میÔæäÏ¡ به مصالح سخت تبدیل میÏäÏ و همگی در تماس با آب سختÊ میÔæäÏ. اختلاف کلی آنها در زمان خودگیری، میزان استقامت، مقاومت در برابر فعل و انفعالات شیمیایی و رنگ میÈÇÔÏ. تمام سیمانåÇ به هنگام خودگیری و سخت شدن انقباض پیدا میßäÏ.
چون سیمانåÇ اغلب با پرکنندهåÇí مختلف مصرف میÔæäÏ¡ این پرکنندهåÇ میزان انقباض سیمان را کاهش میÏåÏ و با افزایش میزان
6- معرفی زمین پروژه
(باغ مصطفی خانی)
1-6- موقعیت زمین:
این سایت در تقاطع دو بلوار شریانی وآشنای شهرمشهد یعنی احمدآباد- ملک آباد و بلوار فلسطین-شهید منتظری، در ظلع شمال شرقی میدان فلسطین واقع شده و از لحاظ مکانی در حاشیه شمالی خیابان احمد آباد وحاشیه شرقی خیابان فلسطین قرار میگیرد.
2-6- مالکیت و وضع موجود :
پلاک 233 بخش 9 مشهدیا همان باغ مصطفی خانی ، تحت مالکیت آستان قدس قرار دارد وو دارای سطحی صاف وبدون شیب میباشد .در حال حاضر باغ گل ومیوه بوده وخیابان کشی شده است .یک ساختمان دو طبقه در گوشه باغ قرار دارد که مهمان سرای استانداری سابق مشهد است.
3-6-هندسه زمین (ابعاد ومساحت):
این باغ تقریباً مستطیل شکل ،از سمت شمال به خیابان 10 متری ،از شرق به خیابان 6 متری ،از جنوب به خیابان احمد آباد و از طرف غرب به خیابان فلسطین تکیه دارد . مساحت آن در حدود 358000 متر مربع است.
4-6- بررسی منطقه ای پروژه نسبت به شهر مشهد
زمین مورد نظر در منطقه احمد آباد در غرب شهر مشهد واقع شده و در حوزه شهرداری منطقه 1 قرار گرفته است.در نقشه،
میتوان موقعیت منطقه احمد آباد را نسبت به دیگر مناطق شهری دید. و در زیر به بعضی از پتانسیلهای مثبت منطقه برای جا نمایی مدرسه موسیقی اشاره گردیده است.
در بررسی موقعیت زمین پروژه از دو نگاه به موضوع نزدیک می شویم : 1-موقعیت با عنوان جا و مکان 2- با نگاه جایگاه . در شیت های بررسی موقعیت به هر دو موضوع توجه شده است . در این قسمت از متن چند واژه از موضوع جایگاه را عنوان می کنیم :
نقش سایت مصطفی خانی در شهر :
- تکرار ریتم فضایی از نوع پروژه هتل هایت شماره یک
- به لحاظ کیفی، توقع شهر از زمین ما شاید نیازمند کاهش تنوع،کاهش جرم، پیوستگی ، تقلیل توده و موانع بصری ، خوانا کردن اطلاعات بصری محیط ، ایجاد نظم ، . پلازای شهری .
- تدارک فضایی برای حضور مردم .
- پلی برای پیوند شریان های پیاده ( تبادل حرکتی).
- تدارک فرصتی برای خارج شدن از اتفاقات روزمره و نظاره شهر از منظری جدید.
بومی سفید ، سادگی .
_ قرارگیری درمرکزیت کالبدی شهر
ورود هرچه بیشترحیات وزندگی و مردم که مهمترین منبع کاربردی پروژه اند
جهت گیری غربی منطقه به سمت مناطق توسعه آتی مثبت اصلی شهر مشهد (مناطق 2،10،9 ) .
5-6-موقعیت منطقه نسبت به شبکه ارتباطی اصلی مشهد
شبکه معابر:شبکه معابر موجود منطقه مورد مطالعه را میتوان به صورت زیر گروه بندی کرد :
1-محور فرا شهری (جاده سنتو ):
این جاده بخشی از جاده کمر بندی وضع موجود شهر مشهد است و مرز منطقه مورد مطالعه ما را تشکیل میدهدو نقش عمدهای در ترافیک درون شهری وبرون شهری شهر مشهد را ایفا مینماید .
2-محورهای درجه یک (محور های شهری):
که عبارتند از محورهای احمد آباد ،ملک آباد ،بلوار شهید منتظری ،بلوار فلسطین ،بلوار خیام ءکوهسنگی ، دانشگاه،
این محورها علاوه بر داشتن نقش ترافیکی در مقیاس شهری ،به عنوان مهمترین شریانهای حیاتی شهر مشهد نیز عمل نموده ،معرف سیمای عمومی شهرند .
به طور کلی میتوان گفت محورهای درجه یک اطراف سایت ٍمهمترین شریانهای حیاتی مشهد اند.
3-محورهای درجه 2(جمع وپخش کننده های شهری )
که عبارتند از :خیابان سناباد ،بلوار بعثت ،خیابان شهید فلاحی ،خیابان راهنمایی ، بلوار ابوذر ورضا .
این محورها در مقیاس محله عمل نموده و حد فاصل میان خیابانهای درجه1 و خیابانهای دسترسی را تشکیل می دهند
.4-محورهای درجه 3 (دسترسی شهری):
این محورها را که شامل کوچه های بن بست و بن باز و هستند ونقش آنها ایجاد امکان دسترسی مستقیم به اماکن وابنیه است ،میتوان در دو دسته کلی تقسیم بندی کرد :
1-خیابانهایی که نقش دسترسی به زمینهای مجاور را فراهم میآورند.
2-خیابانهایی که علاوه بر نقش دسترسی ،خدمات رسان به خیابانها وشریانهای اصلی مجاور نیز هستند .
اغلب خیابانهایی که در مجاورت شریانها قرار گرفته اند دارای چنین وضعیتی هستند .این امربه علت نقش وعملکرد قوی شریانهای اصلی شهر است که به داخل بافت نیز سرایت میکند.
6-6 - دسترسی به باغ مصطفی خانی
برای این پروژه به عنوان یک سیستم باز ونهاد اجتماعی ،ارتباط با محیط عامل ضروری وحیاطی» به شمار رفته وتداوم وتکامل آن به طور کلی در گرو این مبادله با محیط است .به عبارتی جریان مداومی از ورود وخروج مواد ،انرژی واطلاعات با محیط وجود دارد.
با نگاهی به این ساختار عملکردی دو طرفه یعنی داده –تبدیل و بازداده،بررسی موضوع دسترسی از دو دیدگاه ضرورت پیدا میکند.
- دسترسی سواره:
با توجه به شریانهای درجه1 محور خیابان بهار ،احمد آباد ،ملک آباد وبلوار وکیل آباد که بخش عمده ای از شهر را
سرویس میدهند و شبکه کاملی از شریانهای درجه 1 و 2 که از فلکه حضرت، میدان شهدا ،کوهسنگی ،رضا شهر و بلوار آزادی به آنها متصل می شوند و به علاوه سیستم نسبتاَ قوی سازمان اتوبوسرانی وتاکسی رانی از کلیه نقاط کلیدی شهر برای این محور ،دسترسی نسبتاً خوب سواره را می توان دید. استقرارایستگاه قطار شهری در میدان فلسطین از دیگر ملاحظات پروژه است.
7-6 - ویژگیهای بصری
مناظر موجود در منطقه مورد مطالعه مناظری است متنوع ،متفاوت وتاحتی متضاد که این مساله به نوبه خود در ایجاد تنوع بصری بسیار حائز اهمیت است.
میتوان گفت عناصر واجزای سازمان دهنده سیمای منطقه ،به لحاظ برخورداری از تنوع بصری ،روحیه ای متفاوت دارد ،چرا که باعث شده تا از یکنواختی ملال آوری که اغلب در سایر مناطق به چشم میخورد رهایی یافته ،سیماییمتنوع ومتفاوت بیابد.
مهمترین عناصر سازمان دهنده سیمای بصری منطه عبارتند از :
1-باغ ملک آباد به صورت مجموعه ای سبز
2-پارک ملت
3-پادگان ارتش با سیمای مزاحم وملال آور
4-میدان تقی آباد در قلب منطقه به عنوان یک گره شهری
7-زیست خاور ،چشم اندازی از حضور مردم
8-ایوان کوهسنگی در انتهای پرسپکتیو خیابان کوهسنگی
9-بیمارستان قائم
10-بیمارستان امام رضا به عنوان چشم اندازی از سیمای گذشته و تاریخی شهر
11-هتل هایت
12-هنرستان شهید بهشتی که تا حتی نقش یادمانی در شهر مشهد ایفا میکند.
8-6-دیدو منظر :
از این نظر یکی از مهمترین و جاذب ترین نقاط این شهر در منطقه مورد مطالعه ما قرار دارد .چرا که با توجه به وجود عناصر و اجزا محکمی مانند باغ ملک آباد ، کوهسنگی ، سیمای عمومی پارک ملت وبیمارستانهای قائم وامام رضا در امتداد محورهای درجه 1 سایت ،منطقه ، دارای قوام واستحکامی بسیار مطمئن وبا پشتوانه است. به عبارت دیگر منطقه به لحاظ بصری دارای ساختار محکم ، متنوع وپر جاذبه است.
الف-روئت پذیری (خارج به داخل)
1-از بلوار صدا وسیما به میدان ملک آباد .در این پرسپکتیو بخشی از جداره جنوبی سایت قابل روئت است.
2-از خیابان ملک آباد به سمت میدان فلسطین ،بخشی از پرسپکتیو غربی سایت نمایان است .
3-از خیابان احمد آباد به سمت سایت تمام جداره جنوبی سایت را میتوان دید.
4-از بلوار فلسطین نیزتمام ظلع غربی زمین قابل مشاهده است.
ب-چشم اندازها(داخل به خارج)
مهمترین چشم انداز خارجی سایت پرسپکتیو محور خیابان ملک آباد به سمت غرب است که با منظر زیبای باغ ملک آباد همراه بوده وبه پارک ملت ختم میشود و مسیر پر رفت وآمد پیاده روی به سوی پارک است.
دانلود رایگان مقاله ارتباط سلامت سازمانی و نگرش مثبت کارکنان | کالج .
دانلود رایگان مقاله در مورد سلامت سازمانی - عترت نور
دانلود مقاله سلامت سازمانی :: دانلود رایگان پایان نامه در مورد سلامت سازمانی
دانلود رایگان مقاله سلامت سازمانی - جزوه ها دات کام
دانلود مقاله سلامت سازمانی :: دانلود رایگان مقاله در مورد سلامت سازمانی
مقاله بررسی رابطه بین سلامت سازمانی ، اعتماد سازمانی با عملکرد شغلی .
بایگانی‌ها سلامت سازمانی - سامانه مقاله یک |دانلود مقاله| تحقیق و پایان نامه
مقاله سلامت سازمانی - تحقیق و پروژه و پایان نامه و مقاله دانشجویی
فروشگاه جامع مقالات دانشجویی کلیکستان بررسی رابطه بین سلامت .
دانلود رایگان مقاله,تحقیق,پایان نامه سلامت سازمانی
سایت دانلود مقاله – تحقیق ها مقاله ها و پایان نامه ها
سایت دانلود مقاله. . صنعتی و سازمانی- پایان نامه: . تحقیق مدیریت پدافند غیر .
دانلود تحقیق رایگان پایان نامه بررسی رابطه بین سلامت .
دانلود تحقیق رایگان پایان نامه بررسی رابطه بین سلامت سازمانی و اعتماد سازمانی در اداره آب و فاضلاب استان
دانلود مقاله سلامت سازمانی
دانلود مقاله سلامت سازمانی. . دانلود رایگان پایان نامه در . دانلود رایگان تحقیق در .
دانلود پایان نامه پایان نامه بررسی رابطه … – مرجع دانلود .
مرجع دانلود مقاله تحقیق و . مطرح می شود که سلامت سازمانی . فارسی رایگان پایان نامه .
پایان نامه نقش واسطه ای سلامت روان در رابطه بین هوش و .
دانلود رایگان پایان نامه مقاله تحقیق پایان نامه حقوق پایان نامه نقش واسطه ای سلامت روان در رابطه بین هوش و فرهنگ سازمانی با تعهد سازمانی کارکنان شرکت زاگرس جنوبی
دانلود رایگان پروژه و پایان نامه و مقالات - پایان نامه های .
دانلود رایگان پایان نامه,پایان نامه,پایان نامه کارشناسی ارشد,پورپوزال,پروژه,پایاننامه .
تحقیق رایگان دانلود پایان نامه بررسی تأثیر مدیریت رسانه بر .
مرجع دانلود مقاله تحقیق و . تحقیق رایگان دانلود . اخلاق سازمانی پایان نامه اخلاق سازمانی.
دانلود چند پروپوزال آماده مدیریت – دانلود پروپوزال روش .
. درس روش تحقیق پایان نامه . رهبری سازمانی . دانلود رایگان پایان نامه .
,دانلود,رایگان,پایان نامه,پروژه,مقاله,مقالات, تحقیق آماده .
,دانلود,رایگان,پایان نامه,پروژه,مقاله,مقالات, تحقیق . بررسی رابطه بین سلامت سازمانی و .
دانلود رایگان مقاله ارتباط سلامت سازمانی و نگرش مثبت .
دانلود رایگان مقاله ارتباط سلامت سازمانی و نگرش مثبت کارکنان. بانک دانلود مقالات انگلیسی با ترجمه فارسی.
درباره این سایت